Wołyń w obiektywie Jana Bułhaka
Artykuły

Jan Bułhak – fotografik z woli bożej, mistrz wysokiej klasy, którego nie bez powodu uważają za „swojego” Białoruś, Litwa i Polska – urodził się 6 października 1876 roku w Ostaszynie pod Nowogródkiem. Ukończył gimnazjum klasyczne w Wilnie (1897 r.), wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (po dwóch latach zostawił studia ze względu na trudną sytuację materialną). W 1912 roku założył zakład fotograficzny, od 1919 był kierownikiem Zakładu Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

Jan Bułhak był etnografem, folklorystą, historykiem fotografii, mistrzem gatunku artystycznego, krajoznawczego, pejzażystą i portrecistą. Był także założycielem i prezesem Fotoklubu Wileńskiego. Współpracował z Józefem Zawadzkim, wydawcą i drukarzem, właścicielem księgarni i drukarni w Wilnie i Józefem Żmigrodzkim, fotografem i wydawcą. Wskutek tej współpracy pojawiło się kilkadziesiąt pocztówek: seria „Nowogródek” (Wydawnictwo Jan Bułhak i J. Żmigrodzki), kilka serii pod tytułem „Wilno” (Zawadzki i Bułhak, drukarnia).

Do 1945 roku Jan Bułhak mieszkał w Wilnie – mieście, które bardzo kochał, któremu oddał najlepsze lata swojego życia i większą część swojej twórczości. W 1944 roku spłonęła jego fototeka, a w niej ponad 10 tysięcy zdjęć; około 6 tysięcy dotyczyło Wilna i Wileńszczyzny. Od 1945 roku mieszkał w Warszawie. W tym roku odbyła się jego pierwsza powojenna wystawa „Warszawa 1945 r. na zdjęciach Jana Bułhaka”. Jan Bułhak  uczestniczył w 174 międzynarodowych wystawach. W 1947 roku był współzałożycielem Związku Polskich Artystów Fotografów. Zmarł w Giżycku 4 lutego 1950 roku.

1

Jan Bułhak – autor wielu książek, poświęconych folklorowi, krajoznawstwu, historii fotografii, przede wszystkim: „Pieśni wielkanocne w Mińszczyźnie (wołoczebniki)” (1911), „Fotografia” (1931), „Estetyka światła” (1936), „O pierwszych fotografach wileńskich z XIX wieku” (1939). Książkę wspomnień „Kraj lat dziecinnych” zilustrował własnymi zdjęciami, które powstały na przełomie XIX-XX wieku, gdy mieszkał niedaleko Nowogródka. Publikował swoje artykuły i zdjęcia w czasopismach „Wiestnik Fotografii”, „Rocznik ziem Wschodnich”, „Kalendarz ziem Wschodnich”, innych czasopismach specjalistycznych w wielu krajach.

W jego dorobku twórczym – albumy „Grodno”, „Stary Lwów”, „Wilno”, album-składanka „Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie”; serie: „Krajobrazy litewskie na zdjęciach Jana Bułhaka”; „Krajobrazy polskie”, „Wilno na zdjęciach Jana Bułhaka”(istnieje dziesięć serii), „Państwowa Biblioteka im. Wróblewskich w Wilnie”, „Wilno. Monaster Św. Ducha”, „Nowogródek. Dom Mickiewicza”, „Nowogródek. Góra Mendoga”, „Szlakiem Mickiewicza. Parafialny kościół”, „Wołyń na zdjęciach fotografa J. Bułhaka”; tysiące zdjęć poza seriami; część z nich podpisana po niemiecku. Geografia jego podróży zachwyca: Druskieniki, Grodno, Karpaty, Krzemieniec, Uściług, Łuck, Warszawa, Stepań, Ołyka, Poczajów, Kostiuchnówka, Lwów, Klewań, Janowa Dolina, Międzyrzecz Ostrogski, Wiszniewiec, Ostróg, Dubno, Nowogródek, jeziora Świtaź i Świteź (ukraińskie i białoruskie) i Narocz, Wilno i Wileńszczyzna, – dziesiątki miast, miasteczek i wsi Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy.

2

Liczba pocztówek, które powstały w oparciu o zdjęcia Jana Bułhaka poświęcone Wołyniu, w  porównaniu do całej jego spuścizny nie jest duża, ale to nie zmniejsza ich wartości. W 1939 roku w drukarni „Książnica Atlas” we Lwowie pojawiły się pocztówki: „Wołyń. Typy ze Stepania”, „Wołyń. Poczajów: rynek i ławra”, „Wołyń. Janowa Dolina. Robotnicy w kamieniołomach”, „Reduta Piłsudskiego koło Kostiuchnówki”, „Wołyń. Krzemieniec, ulica Krawiecka”, „Wołyń. Zamek Lubarta w Łucku”, „Uściług. Pomnik Św. Franciszka” [na cmentarzu; Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, inw. nr ДМ-33210].

Wskutek podróży Jana Bułhaka po Wołyniu w latach 1937-1939 pojawiła się seria składająca się z 21 pocztówek pod tytułem „Wołyń na zdjęciach fotografa Jana Bułhaka”, która ukazała się nakładem Łuckiego Oddziału Powiatowego Towarzystwa Krajoznawczego w drukarni „Grafika” w Wilnie. Niektóre pocztówki z tej serii znajdują się w Wołyńskim Muzeum Krajoznawczym, jedna pocztówka znajduje się w Muzeum Historycznym we Włodzimierzu Wołyńskim.

3

Jak widać chociażby po wołyńskiej serii, zainteresowania artysty są bardzo szerokie: są tu zamki (Ołyka, Dubno, Klewań, Ostróg, Łuck, Hubków), pałace (Wiszniewiec), Budynki administracyjne (Krzemieniec, Łuck), świątynie (Międzyrzecz, Stepań, Poczajów). W polu widzenia jego wszechobecnego obiektywu – szkice etnograficzne (wieś Werbcze, podwórko w Perewałach, ulica w Wiszniewcu), przydrożne krzyże, nazywane na Wołyniu „figurami” (droga w powiecie dubieńskim, wieś Pełcza w powiecie dubieńskim), rzeki i jeziora (Świtaź, Horyń, Ikwa), pamiętne miejsca (reduta Piłsudskiego).

4

Natalia PUSZKAR, Iłona NESTORUK

Powiązane publikacje
W Dubnie uporządkowano stary polski cmentarz
Wydarzenia
Członkowie Dubieńskiego Towarzystwa Kultury Polskiej oraz parafianie kościoła Świętego Jana Nepomucena po raz kolejny uporządkowali stary polski cmentarz przy ulicy Młyniwskiej w Dubnie.
28 marca 2024
Na uniwersytecie w Łucku otwarto polsko-ukraińską przestrzeń «Okolica»
Wydarzenia
Przestrzeń «Okolica» na Wydziale Filologii i Dziennikarstwa Wołyńskiego Uniwersytetu Narodowego im. Łesi Ukrainki jest zarówno rekreacyjna, jak i edukacyjna. Została uroczyście otwarta 28 marca.
28 marca 2024
Ukazał się nr 6 «Monitora Wołyńskiego»
Wydarzenia
Zapraszamy Państwa na łamy dzisiejszego numeru «Monitora Wołyńskiego». Piszemy w nim m.in. o rodzinnych historiach Władysława Bagińskiego z Równego, mistrzu Wielkiej Brytanii i Australii w szermierce urodzonym na Wołyniu, a także zapraszamy na rozmowę z organmistrzem Sandorem Schreinerem.
28 marca 2024
Sandor Schreiner: «Nie ma dwóch takich samych organów»
Rozmowy
W maju tego roku w kościele Świętego Jana Nepomucena w Dubnie zostaną poświęcone organy. Pierwsze i jak dotąd jedyne w całym obwodzie rówieńskim zainstalowane w latach niepodległości w czynnym kościele katolickim. Budował je organmistrz z Zakarpacia Sandor Schreiner. Proponujemy uwadze Czytelników wywiad z artystą.
27 marca 2024
Letnia szkoła języka, literatury i kultury polskiej na Uniwersytecie Śląskim
Konkursy
Szkoła Języka i Kultury Polskiej na Uniwersytecie Śląskim zaprasza na bezpłatną letnią szkołę w ramach programu Letnie kursy NAWA.
26 marca 2024
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
Uporządkowano polski cmentarz wojenny na Wołyniu
Wydarzenia
Tradycją stały się prace przy uporządkowaniu grobów na Polskim Cmentarzu Wojennym w Przebrażu. Teraz miejscowość nazywa się Hajowe. Dwa razy do roku, jesienią i przed Świętami Wielkanocnymi, przyjeżdża tu grupa inicjatywna Stowarzyszenia Kultury Polskiej im. Ewy Felińskiej na Wołyniu.
23 marca 2024
Park jako symfonia. Przy sali organowej w Równem powstanie gotycki ogród
Artykuły
W Równem publiczności zaprezentowano propozycje rozwiązań krajobrazowych i architektonicznych, które mogą zostać zrealizowane w ramach projektu «Gotycki Ogród Sali Organowej». Obejmuje on aranżację przestrzeni kulturalnej przy Sali Muzyki Kameralnej i Organowej Rówieńskiej Filharmonii Obwodowej, dawnym kościele Świętego Antoniego.
23 marca 2024
Zmasowany ostrzał Ukrainy: w nocy uszkodzono 25 gospodarstw domowych na Tarnopolszczyźnie
Wydarzenia
25 prywatnych gospodarstw domowych w kilku hromadach na Tarnopolszczyźnie zostało uszkodzonych podczas zmasowanego ostrzału Ukrainy, który odbył się w nocy z 21 na 22 marca. Poinformowały o tym podczas briefingu władze obwodu tarnopolskiego.
22 marca 2024