Jan Bułhak – fotografik z woli bożej, mistrz wysokiej klasy, którego nie bez powodu uważają za „swojego” Białoruś, Litwa i Polska – urodził się 6 października 1876 roku w Ostaszynie pod Nowogródkiem. Ukończył gimnazjum klasyczne w Wilnie (1897 r.), wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (po dwóch latach zostawił studia ze względu na trudną sytuację materialną). W 1912 roku założył zakład fotograficzny, od 1919 był kierownikiem Zakładu Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
Jan Bułhak był etnografem, folklorystą, historykiem fotografii, mistrzem gatunku artystycznego, krajoznawczego, pejzażystą i portrecistą. Był także założycielem i prezesem Fotoklubu Wileńskiego. Współpracował z Józefem Zawadzkim, wydawcą i drukarzem, właścicielem księgarni i drukarni w Wilnie i Józefem Żmigrodzkim, fotografem i wydawcą. Wskutek tej współpracy pojawiło się kilkadziesiąt pocztówek: seria „Nowogródek” (Wydawnictwo Jan Bułhak i J. Żmigrodzki), kilka serii pod tytułem „Wilno” (Zawadzki i Bułhak, drukarnia).
Do 1945 roku Jan Bułhak mieszkał w Wilnie – mieście, które bardzo kochał, któremu oddał najlepsze lata swojego życia i większą część swojej twórczości. W 1944 roku spłonęła jego fototeka, a w niej ponad 10 tysięcy zdjęć; około 6 tysięcy dotyczyło Wilna i Wileńszczyzny. Od 1945 roku mieszkał w Warszawie. W tym roku odbyła się jego pierwsza powojenna wystawa „Warszawa 1945 r. na zdjęciach Jana Bułhaka”. Jan Bułhak uczestniczył w 174 międzynarodowych wystawach. W 1947 roku był współzałożycielem Związku Polskich Artystów Fotografów. Zmarł w Giżycku 4 lutego 1950 roku.
Jan Bułhak – autor wielu książek, poświęconych folklorowi, krajoznawstwu, historii fotografii, przede wszystkim: „Pieśni wielkanocne w Mińszczyźnie (wołoczebniki)” (1911), „Fotografia” (1931), „Estetyka światła” (1936), „O pierwszych fotografach wileńskich z XIX wieku” (1939). Książkę wspomnień „Kraj lat dziecinnych” zilustrował własnymi zdjęciami, które powstały na przełomie XIX-XX wieku, gdy mieszkał niedaleko Nowogródka. Publikował swoje artykuły i zdjęcia w czasopismach „Wiestnik Fotografii”, „Rocznik ziem Wschodnich”, „Kalendarz ziem Wschodnich”, innych czasopismach specjalistycznych w wielu krajach.
W jego dorobku twórczym – albumy „Grodno”, „Stary Lwów”, „Wilno”, album-składanka „Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie”; serie: „Krajobrazy litewskie na zdjęciach Jana Bułhaka”; „Krajobrazy polskie”, „Wilno na zdjęciach Jana Bułhaka”(istnieje dziesięć serii), „Państwowa Biblioteka im. Wróblewskich w Wilnie”, „Wilno. Monaster Św. Ducha”, „Nowogródek. Dom Mickiewicza”, „Nowogródek. Góra Mendoga”, „Szlakiem Mickiewicza. Parafialny kościół”, „Wołyń na zdjęciach fotografa J. Bułhaka”; tysiące zdjęć poza seriami; część z nich podpisana po niemiecku. Geografia jego podróży zachwyca: Druskieniki, Grodno, Karpaty, Krzemieniec, Uściług, Łuck, Warszawa, Stepań, Ołyka, Poczajów, Kostiuchnówka, Lwów, Klewań, Janowa Dolina, Międzyrzecz Ostrogski, Wiszniewiec, Ostróg, Dubno, Nowogródek, jeziora Świtaź i Świteź (ukraińskie i białoruskie) i Narocz, Wilno i Wileńszczyzna, – dziesiątki miast, miasteczek i wsi Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy.
Liczba pocztówek, które powstały w oparciu o zdjęcia Jana Bułhaka poświęcone Wołyniu, w porównaniu do całej jego spuścizny nie jest duża, ale to nie zmniejsza ich wartości. W 1939 roku w drukarni „Książnica Atlas” we Lwowie pojawiły się pocztówki: „Wołyń. Typy ze Stepania”, „Wołyń. Poczajów: rynek i ławra”, „Wołyń. Janowa Dolina. Robotnicy w kamieniołomach”, „Reduta Piłsudskiego koło Kostiuchnówki”, „Wołyń. Krzemieniec, ulica Krawiecka”, „Wołyń. Zamek Lubarta w Łucku”, „Uściług. Pomnik Św. Franciszka” [na cmentarzu; Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, inw. nr ДМ-33210].
Wskutek podróży Jana Bułhaka po Wołyniu w latach 1937-1939 pojawiła się seria składająca się z 21 pocztówek pod tytułem „Wołyń na zdjęciach fotografa Jana Bułhaka”, która ukazała się nakładem Łuckiego Oddziału Powiatowego Towarzystwa Krajoznawczego w drukarni „Grafika” w Wilnie. Niektóre pocztówki z tej serii znajdują się w Wołyńskim Muzeum Krajoznawczym, jedna pocztówka znajduje się w Muzeum Historycznym we Włodzimierzu Wołyńskim.
Jak widać chociażby po wołyńskiej serii, zainteresowania artysty są bardzo szerokie: są tu zamki (Ołyka, Dubno, Klewań, Ostróg, Łuck, Hubków), pałace (Wiszniewiec), Budynki administracyjne (Krzemieniec, Łuck), świątynie (Międzyrzecz, Stepań, Poczajów). W polu widzenia jego wszechobecnego obiektywu – szkice etnograficzne (wieś Werbcze, podwórko w Perewałach, ulica w Wiszniewcu), przydrożne krzyże, nazywane na Wołyniu „figurami” (droga w powiecie dubieńskim, wieś Pełcza w powiecie dubieńskim), rzeki i jeziora (Świtaź, Horyń, Ikwa), pamiętne miejsca (reduta Piłsudskiego).
Natalia PUSZKAR, Iłona NESTORUK