Unikatowa świątynia w Plaszowej
Artykuły

Spośród zabytkowych wołyńskich świątyń zachowała się jedna, którą śmiało można nazwać unikatową. Cerkiew pw. Świętego Jerzego w Plaszowej pod Beresteczkiem jako główna świątynia monasteru na Kozackich Mogiłach, założonego w 1912 r. na pobojowisku pod Beresteczkiem, została wzniesiona w latach 1910–1914 według śmiałego projektu Włodzimierza Maksymowa.

Miejsce to upamiętnia Kozaków poległych w bitwie stoczonej latem 1651 r. między wojskiem polskim pod dowództwem króla Jana Kazimierza a siłami kozacko-tatarskimi dowodzonymi przez hetmana Bohdana Chmielnickiego.

Trzykondygnacyjna świątynia z sześcioma kopułami o wysokości 28 metrów jest jednym z najbardziej oryginalnych dzieł ukraińskiego neobaroku, zaś jej kształt jest unikatowy і nie ma odpowiednika w prawosławnej architekturze sakralnej.

Cerkiew powstała na charakterystycznym umownym planie dziewięciodzielnej świątyni, której trzy zachodnie nawy stanowią podziemia, funkcjonujące jako mauzoleum i dolna cerkiew. Dlatego więc widoczną nadziemną bryłę cerkwi wieńczy sześć kopuł, co jest rzadko spotykaną formą.

Cerkiew Świętego Jerzego, 1915. Autor: Ödön Glatz. Źródło: Zbiory Węgierskiego Archiwum Cyfrowego Fortepan

Świątynię zaprojektowano tak, by mogły się przed nią odbywać coroczne uroczyste polowe nabożeństwa, które tradycyjnie w dziewiąty piątek po Wielkanocy przyciągały rzesze okolicznych mieszkańców. Autor projektu zdawał sobie sprawę z tego, że żadna, nawet największa świątynia, nie będzie w stanie pomieścić licznych pielgrzymów. Włodzimierz Maksymow postanowił więc urządzić ikonostas na zewnątrz. Środkową część elewacji zajmuje ogromna eksedra (czyli głęboka półokrągła wnęka), w której urządzono zewnętrzny ikonostas, otwarty w stronę placu przed cerkwią, mogącego pomieścić dziesiątki tysięcy wiernych. Podczas takich nabożeństw całe wnętrze cerkwi przeistaczało się w sakralną przestrzeń skupioną wokół ołtarza.

Zewnętrzny ikonostas został wykonany z czerwonego granitu i czarnego labradorytu, zaś ikony i monumentalny obraz Golgoty, namalowane farbami olejnymi na metalowych płytach, wyszły spod pędzla wybitnego ukraińskiego malarza Iwana Iżakiewicza. Malowidła tego artysty zdobią również wnętrze świątyni.

Cerkiew zachwyca swoją wspaniałą akustyką, którą zawdzięcza wmurowanym w ściany i sklepienia łuskom pocisków artyleryjskich, pełniących te same funkcje, co gliniane garnki-głośniki w dawnoruskich świątyniach.

Poza cerkwią Świętego Jerzego, w tej samej w świątyni – w jej górnej kondygnacji ‒ znajduje się cerkiew Świętych Męczenników Borysa i Gleba, zaś kryptę zajmuje cerkiew Świętej Paraskewy, w której umieszczono szklany sarkofag z kośćmi setek Kozaków zebranych z pola bitwy pod Beresteczkiem. Sarkofag jest oświetlony światłem dziennym padającym ze studni świetlnej, znajdującej się przed głównym wejściem do cerkwi.

Zespół klasztorny usytuowany jest na wyspie, otoczonej murem i fosą. Na dziedzińcu klasztornym znajduje się też drewniana XVII-wieczna cerkiew Świętego Michała Archanioła z cennym ikonostasem, przeniesiona tu w 1912 r. z pobliskiej wsi Ostrów. Cerkiew była świadkiem historycznej bitwy i znajdowała się wówczas w taborze kozackim. Obecnie połączona tunelem z mauzoleum w podziemnej cerkwi Świętej Paraskewy z wnętrzem zdobionym wydrążoną w środku kolumną, w której złożono kości Kozaków.

Zespół monasteru na Kozackich Mogiłach pozostaje malowniczym zakątkiem ziemi wołyńskiej i mimo oddalenia od głównych szlaków przyciąga wielu turystów i pielgrzymów.

Roman Pawluk

Powiązane publikacje
W Dubnie uporządkowano stary polski cmentarz
Wydarzenia
Członkowie Dubieńskiego Towarzystwa Kultury Polskiej oraz parafianie kościoła Świętego Jana Nepomucena po raz kolejny uporządkowali stary polski cmentarz przy ulicy Młyniwskiej w Dubnie.
28 marca 2024
Na uniwersytecie w Łucku otwarto polsko-ukraińską przestrzeń «Okolica»
Wydarzenia
Przestrzeń «Okolica» na Wydziale Filologii i Dziennikarstwa Wołyńskiego Uniwersytetu Narodowego im. Łesi Ukrainki jest zarówno rekreacyjna, jak i edukacyjna. Została uroczyście otwarta 28 marca.
28 marca 2024
Ukazał się nr 6 «Monitora Wołyńskiego»
Wydarzenia
Zapraszamy Państwa na łamy dzisiejszego numeru «Monitora Wołyńskiego». Piszemy w nim m.in. o rodzinnych historiach Władysława Bagińskiego z Równego, mistrzu Wielkiej Brytanii i Australii w szermierce urodzonym na Wołyniu, a także zapraszamy na rozmowę z organmistrzem Sandorem Schreinerem.
28 marca 2024
Sandor Schreiner: «Nie ma dwóch takich samych organów»
Rozmowy
W maju tego roku w kościele Świętego Jana Nepomucena w Dubnie zostaną poświęcone organy. Pierwsze i jak dotąd jedyne w całym obwodzie rówieńskim zainstalowane w latach niepodległości w czynnym kościele katolickim. Budował je organmistrz z Zakarpacia Sandor Schreiner. Proponujemy uwadze Czytelników wywiad z artystą.
27 marca 2024
Letnia szkoła języka, literatury i kultury polskiej na Uniwersytecie Śląskim
Konkursy
Szkoła Języka i Kultury Polskiej na Uniwersytecie Śląskim zaprasza na bezpłatną letnią szkołę w ramach programu Letnie kursy NAWA.
26 marca 2024
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
Uporządkowano polski cmentarz wojenny na Wołyniu
Wydarzenia
Tradycją stały się prace przy uporządkowaniu grobów na Polskim Cmentarzu Wojennym w Przebrażu. Teraz miejscowość nazywa się Hajowe. Dwa razy do roku, jesienią i przed Świętami Wielkanocnymi, przyjeżdża tu grupa inicjatywna Stowarzyszenia Kultury Polskiej im. Ewy Felińskiej na Wołyniu.
23 marca 2024
Park jako symfonia. Przy sali organowej w Równem powstanie gotycki ogród
Artykuły
W Równem publiczności zaprezentowano propozycje rozwiązań krajobrazowych i architektonicznych, które mogą zostać zrealizowane w ramach projektu «Gotycki Ogród Sali Organowej». Obejmuje on aranżację przestrzeni kulturalnej przy Sali Muzyki Kameralnej i Organowej Rówieńskiej Filharmonii Obwodowej, dawnym kościele Świętego Antoniego.
23 marca 2024
Zmasowany ostrzał Ukrainy: w nocy uszkodzono 25 gospodarstw domowych na Tarnopolszczyźnie
Wydarzenia
25 prywatnych gospodarstw domowych w kilku hromadach na Tarnopolszczyźnie zostało uszkodzonych podczas zmasowanego ostrzału Ukrainy, który odbył się w nocy z 21 na 22 marca. Poinformowały o tym podczas briefingu władze obwodu tarnopolskiego.
22 marca 2024