Wacław Lipiński – syn Polski i Ukrainy
Artykuły

14 czerwca minęło 80 lat odkąd przestało bić serce znanego historyka, socjologa, polityka, dyplomaty i publicysty Wacława Lipińskiego.

Dzieciństwo przyszłego działacza społecznego upłynęło we wsi Zaturce na Wołyniu w rodzinnym domu, w którym Wacław urodził się 18 kwietnia 1882 roku. Ród Lipińskich należał do polskiej szlachty z Mazowsza, noszącej herb Brodzicz.

Wacław Lipiński zdobywał wykształcenie w szkołach w Łucku, Żytomierzu i Kijowie. Jako aktywny uczestnik życia społeczno-politycznego był członkiem ukraińskiej studenckiej organizacji „Gromada” i polskiej organizacji studenckiej „Koło”. Występował za zjednoczeniem kół młodzieży prawosławnej i rzymskokatolickiej. Odbywając służbę wojskową nabawił się gruźlicy, na którą  chorował  do końca życia.

W kolejnych latach Lipiński studiował agronomię a także historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Historia i socjologia interesowały go także później, podczas studiów na uniwersytecie w Genewie.

Na szczególną uwagę zasługują prace naukowe Wacława Lipińskiego. W jednej z pierwszych publikacji pod tytułem „Szlachta na Ukrainie. Udział jej w życiu narodu na tle jego dziejów” – wydanej w Krakowie, w 1909 roku – pisze on o drodze, jaką musi wybrać polska szlachta na Ukrainie. Zdaniem młodego badacza powinna ona odejść od postawy kolonizatorskiej i wspierać naród w sprawie wyrażenia woli i własnej państwowości.

Od początku ukraińskiej rewolucji w 1917 roku Lipiński staje się jednym ze zwolenników ukraińskiej niepodległości państwowej, będąc oponentem federalistów (przeważnie orientacji socjalistycznej), takich jak Mychajło Gruszewski, Symon Petlura czy Wołodymyr Wynnyczenko. Stanął nawet na czele grupy „Wolna Ukraina”, która walczyła o niezależność Ukrainy od bolszewików.

Po I wojnie światowej przeprowadza się do Połtawy, gdzie zajmuje się działalnością polityczną, organizując ruch bogatych właścicieli ziemskich w celu wsparcia narodowej niezależności, występujący przeciw  socjalistycznej i ugodowej w stosunku do bolszewickiej Rosji polityce Centralnej Rady. Jako obrońca suwerenności Ukrainy i zwolennik zachowania prywatnej własności ziemi staje się jednym z twórców Ukraińskiej Partii Demokratyczno-Włościańskiej, założonej latem 1917 roku. Na zjeździe w Łubniach próbował utworzyć ukraińską jednostkę kawaleryjską, ale idea ta nie znalazła poparcia ze strony Centralnej Rady.

Po objęciu władzy przez Pawła Skoropadskiego w 1918 roku Wacław Lipiński został ambasadorem Ukrainy w Austro-Węgrzech. Tam wykazał się świetną dyplomacją i zdobył sławę mądrego męża stanu. Po porażce ukraińskiej niezależności podał się do dymisji i zajmował się tylko nauką. Był jednym z twórców Ukraińskiego Uniwersytetu w Pradze.

Lipiński wydał prace historiozoficzne o przeszłości i współczesnej sytuacji na Ukrainie i w Polsce. Niezwykle ważne do dziś pozostają jego artykuły o nacjonalizmie, państwowości i niezależności. Ciekawy jest list Lipińskiego do Szemeta, w którym pisze: „Nacjonalizm bywa dwojaki: państwowotwórczy i państwowo-rujnujący, czyli taki, który sprzyja państwowemu życiu narodu i taki, który to życie pustoszy. Przykładem pierwszego może być nacjonalizm angielski; drugiego – nacjonalizm polski, ukraiński. Pierwszy jest nacjonalizmem terytorialnym, drugi – nacjonalizmem eksterytorialnym i wyznaniowym. Pierwszy nazywa się patriotyzmem, drugi – szowinizmem”.

Pomimo krótkiego życia Lipiński zdążył zdziałać niezwykle dużo. Był budowniczym niezależności narodowej tak Polaków, jak i Ukraińców. Przez co do dziś pozostaje synem obu narodów.

Po ciężkiej chorobie zmarł 4 czerwca 1931 roku w Austrii. Został pochowany w rodzinnych Zaturcach na Wołyniu. Za czasów radzieckich wszystkie groby na polskim cmentarzu w tej miejscowości zostały zniszczone.   Już w niezależnej Ukrainie cmentarz został uporządkowany a na jego miejscu postawiono pomnik. Dworek Lipińskich – na początku ХХ wieku stanowiący wraz z przyległym parkiem wizytówkę szlacheckiego rodu -  jest obecnie  remontowany.

Wiktor JARUCZYK

 

Powiązane publikacje
Na uniwersytecie w Łucku otwarto polsko-ukraińską przestrzeń «Okolica»
Wydarzenia
Przestrzeń «Okolica» na Wydziale Filologii i Dziennikarstwa Wołyńskiego Uniwersytetu Narodowego im. Łesi Ukrainki jest zarówno rekreacyjna, jak i edukacyjna. Została uroczyście otwarta 28 marca.
28 marca 2024
O nauczaniu literatury w Liceum Krzemienieckim. Część 2
Artykuły
Proponujemy uwadze Czytelników drugą część traktatu Alojzego Felińskiego «Wykład sposobu, jakim dawane być mają lekcyje literatury polskiej w Krzemieńcu».
20 marca 2024
Nauczanie literatury w Liceum Krzemienieckim cz 1
Artykuły
Wśród dzieł Alojzego Felińskiego na szczególną uwagę zasługuje traktat poświęcony nauczaniu literatury polskiej w Liceum Krzemienieckim. Ma nie tylko krajoznawczą, ale także pewną praktyczną wartość.
01 marca 2024
«Wołyń» Oskara Kolberga
Artykuły
«Bogactwo poezyi i melodyi ludu wołyńskiego występuje tu w całej pełni» – napisał Józef Tretiak, wydawca z materiałów Oskara Kolberga poświęconych Wołyniowi. Tom 36 «Wołyń. Obrzędy, melodye, pieśni» ukazał się w 1907 r. w Krakowie, 17 lat po śmierci wybitnego polskiego etnografa.
22 lutego 2024
Jak pisać listy. Rady od Alojzego Felińskiego
Artykuły
Dziedzictwo piśmiennicze Alojzego Felińskiego obejmuje nie tylko utwory literackie i tłumaczenia, ale także dzieła, które współcześni krytycy nazwaliby popularnonaukowymi. Dziś poznamy jedno z nich.
15 lutego 2024
Wołynianin Alojzy Feliński
Artykuły
«Chlubię się tem, żem Wołynianin. Miło mi będzie głośno wyznać, że to co inni Pisarze byli winni opiekującym się naukami Monarchom, ja będę winien obywatelom wposrzód których się urodziłem, z którymi żyję i dla których naypierwszych prace moie poświęcam» – pisał jeden z naszych najsłynniejszych ziomków w XIX wieku.
29 stycznia 2024
Jan Józef Fitzke – wołyński uczony
Artykuły
Gdy człowiekowi nie starcza pieniędzy na najbardziej podstawowe potrzeby, nie ma w tym nic dobrego. Jednak właśnie dzięki trudnościom finansowym młodego polskiego naukowca archeologia i krajoznawstwo wołyńskie wzbogaciły się o szereg ważnych osiągnięć, odkryć i publikacji.
20 stycznia 2024
Losy i spuścizna Ewy Felińskiej. Część 2
Artykuły
Biografia Ewy z Wendorffów Felińskiej jest dość dobrze zbadana przez historyków. Także w swoich pismach matkę upamiętnił syn, Święty Zygmunt Szczęsny Feliński. Natomiast własna spuścizna piśmiennicza Ewy Felińskiej pozostaje dla wielu swoistą białą plamą.
12 stycznia 2024
Losy i spuścizna Ewy Felińskiej. Część 1
Artykuły
Dziś mija 230 lat od narodzin wybitnej Wołynianki Ewy Felińskiej – autorki powieści obyczajowych i ciekawych pamiętników, uczestniczki ruchu niepodległościowego, matki. Jej niepospolita biografia i obfita spuścizna pisarska są warte bliższego z nimi zapoznania.
26 grudnia 2023