14 czerwca minęło 80 lat odkąd przestało bić serce znanego historyka, socjologa, polityka, dyplomaty i publicysty Wacława Lipińskiego.
Dzieciństwo przyszłego działacza społecznego upłynęło we wsi Zaturce na Wołyniu w rodzinnym domu, w którym Wacław urodził się 18 kwietnia 1882 roku. Ród Lipińskich należał do polskiej szlachty z Mazowsza, noszącej herb Brodzicz.
Wacław Lipiński zdobywał wykształcenie w szkołach w Łucku, Żytomierzu i Kijowie. Jako aktywny uczestnik życia społeczno-politycznego był członkiem ukraińskiej studenckiej organizacji „Gromada” i polskiej organizacji studenckiej „Koło”. Występował za zjednoczeniem kół młodzieży prawosławnej i rzymskokatolickiej. Odbywając służbę wojskową nabawił się gruźlicy, na którą chorował do końca życia.
W kolejnych latach Lipiński studiował agronomię a także historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Historia i socjologia interesowały go także później, podczas studiów na uniwersytecie w Genewie.
Na szczególną uwagę zasługują prace naukowe Wacława Lipińskiego. W jednej z pierwszych publikacji pod tytułem „Szlachta na Ukrainie. Udział jej w życiu narodu na tle jego dziejów” – wydanej w Krakowie, w 1909 roku – pisze on o drodze, jaką musi wybrać polska szlachta na Ukrainie. Zdaniem młodego badacza powinna ona odejść od postawy kolonizatorskiej i wspierać naród w sprawie wyrażenia woli i własnej państwowości.
Od początku ukraińskiej rewolucji w 1917 roku Lipiński staje się jednym ze zwolenników ukraińskiej niepodległości państwowej, będąc oponentem federalistów (przeważnie orientacji socjalistycznej), takich jak Mychajło Gruszewski, Symon Petlura czy Wołodymyr Wynnyczenko. Stanął nawet na czele grupy „Wolna Ukraina”, która walczyła o niezależność Ukrainy od bolszewików.
Po I wojnie światowej przeprowadza się do Połtawy, gdzie zajmuje się działalnością polityczną, organizując ruch bogatych właścicieli ziemskich w celu wsparcia narodowej niezależności, występujący przeciw socjalistycznej i ugodowej w stosunku do bolszewickiej Rosji polityce Centralnej Rady. Jako obrońca suwerenności Ukrainy i zwolennik zachowania prywatnej własności ziemi staje się jednym z twórców Ukraińskiej Partii Demokratyczno-Włościańskiej, założonej latem 1917 roku. Na zjeździe w Łubniach próbował utworzyć ukraińską jednostkę kawaleryjską, ale idea ta nie znalazła poparcia ze strony Centralnej Rady.
Po objęciu władzy przez Pawła Skoropadskiego w 1918 roku Wacław Lipiński został ambasadorem Ukrainy w Austro-Węgrzech. Tam wykazał się świetną dyplomacją i zdobył sławę mądrego męża stanu. Po porażce ukraińskiej niezależności podał się do dymisji i zajmował się tylko nauką. Był jednym z twórców Ukraińskiego Uniwersytetu w Pradze.
Lipiński wydał prace historiozoficzne o przeszłości i współczesnej sytuacji na Ukrainie i w Polsce. Niezwykle ważne do dziś pozostają jego artykuły o nacjonalizmie, państwowości i niezależności. Ciekawy jest list Lipińskiego do Szemeta, w którym pisze: „Nacjonalizm bywa dwojaki: państwowotwórczy i państwowo-rujnujący, czyli taki, który sprzyja państwowemu życiu narodu i taki, który to życie pustoszy. Przykładem pierwszego może być nacjonalizm angielski; drugiego – nacjonalizm polski, ukraiński. Pierwszy jest nacjonalizmem terytorialnym, drugi – nacjonalizmem eksterytorialnym i wyznaniowym. Pierwszy nazywa się patriotyzmem, drugi – szowinizmem”.
Pomimo krótkiego życia Lipiński zdążył zdziałać niezwykle dużo. Był budowniczym niezależności narodowej tak Polaków, jak i Ukraińców. Przez co do dziś pozostaje synem obu narodów.
Po ciężkiej chorobie zmarł 4 czerwca 1931 roku w Austrii. Został pochowany w rodzinnych Zaturcach na Wołyniu. Za czasów radzieckich wszystkie groby na polskim cmentarzu w tej miejscowości zostały zniszczone. Już w niezależnej Ukrainie cmentarz został uporządkowany a na jego miejscu postawiono pomnik. Dworek Lipińskich – na początku ХХ wieku stanowiący wraz z przyległym parkiem wizytówkę szlacheckiego rodu - jest obecnie remontowany.
Wiktor JARUCZYK