Ocaleni od zapomnienia: Władysław Kędzierski
Artykuły

Kontynuując cykl artykułów o działaczach zdołbunowskiego powiatowego ośrodka Związku Walki Zbrojnej – 2 proponujemy uwadze naszych Czytelników szkic biograficzny Władysława Kędzierskiego, którego Rówieński Sąd Obwodowy skazał na karę śmierci za podziemną antysowiecką działalność.

Władysław urodził się w 1901 r. w miejscowości Puliny w powiecie żytomierskim w rodzinie Jana i Julii Kędzierskich. Jego ojciec pracował w Fabryce Porcelany w Dołbyszu (obecnie rejon baranowski w obwodzie żytomierskim; w latach 1927–1935 ta miejscowość nazywała się Marchlewsk). W zakładzie założonym w pierwszej połowie XIX wieku, na początku XX wieku panowały okropne warunki pracy. 200 robotników pracowało po 14–16 godzin z rzędu i mieszkało w zimnych barakach. Trudno więc się dziwić, że Jan Kędzierski zmarł przedwcześnie, w 1930 r. Matka opiekowała się dziećmi, prowadziła gospodarstwo domowe. Zmarła w 1937 r. Młodsza siostra Władysława – Maria, po ślubie nosiła nazwisko Rogowska (ur. w 1905 r.), na początku II wojny światowej mieszkała w Stanach Zjednoczonych.

Niestety, nic nie wiemy o tym, gdzie zdobywał wykształcenie podstawowe. Przed rozpoczęciem studiów w Państwowym Instytucie Pedagogicznym w Warszawie pracował jako nauczyciel. Po studiach w 1936 r. wraz z żoną Marią (c. Walentego, ur. ok. 1900 r.), która także była nauczycielką, oraz z dwojgiem dzieci: synem Maciejem (ur. w 1925 r.) i córką Barbarą (ur. ok. 1927 r.), zamieszkał w Równem. W tym samym roku dostał odznaczenie od polskiego rządu za wieloletnią działalność pedagogiczną. W latach 1936–1938 pracował jako podinspektor szkół powszechnych w powiecie rówieńskim. W kwietniu 1938 r. rodzina przeniosła się do Zdołbunowa, gdzie Władysław dostał podobne stanowisko. Razem z żoną kontynuowali działalność pedagogiczną w jednej ze zdołbunowskich szkół. Po przyjściu sowietów Władysław pracował jako nauczyciel w Niepełnej Szkole Średniej nr 1 w Zdołbunowie.

W 1936 roku Władysław Kędzierski poznał Stanisława Bąka. Był nie tylko jego kolegą w pracy, ale też przyjacielem, osobą wyznającą podobne poglądy, dlatego przyjął propozycję o przyłączeniu się do działalności polskiego podziemia w powiecie zdołbunowskim. W niedzielę 26 maja 1940 r. po mszy św. w kościele Władysław przyszedł na zebranie aktywu zdołbunowskiego powiatowego ośrodka ZWZ. W tym dniu złożył przysięgę na wierność ZWZ i przyjął pseudonim Wyrzug.

W szkicach biograficznych, które ukazały się w poprzednich numerach «Monitora Wołyńskiego», wspominaliśmy o tym, że po podporządkowaniu Szarych Szeregów w Zdołbunowie Związkowi Walki Zbrojnej – 2, organizacja była rozbudowywana wg schematu: kierownik, zastępca i cztery referaty (organizacyjny, bojowy, gospodarczy, polityczny). Władysław stał na czele politycznego referatu, który miał propagować wśród polskiej ludności idee ZWZ, gromadzić informacje o nastrojach wśród lokalnej ludności oraz o innych organizacjach podziemnych, po odnalezieniu których należało czynić wszystko, aby połączyć je w jedną potężną organizację. Władysław niejednokrotnie rozmawiał ze Stanisławem Bąkiem na temat uzupełnienia kadrowego podziemia polskiego. Mając przed sobą zadanie założenia ośrodków ZWZ w tych miejscowościach powiatu zdołbunowskiego, gdzie pozostała jeszcze polska ludność, działacze podziemia doszli do wniosku, że muszą zwerbować nauczyciela ze wsi Zdołbica Antoniego Łukarzewskiego. Uczynili to pod koniec maja 1940 r. W tym samym czasie zwerbowali urzędnika Leona Rogowskiego, dyrektora szkoły w Glińsku Longina Bochańczyka oraz nauczyciela z tej szkoły Tadeusza Kowalskiego. Naturalnym było to, że Władysław działał przede wszystkim w środowisku zawodowym. Zdecydował się m.in. na otwartą rozmowę o przywróceniu niepodległości Polski z nauczycielami szkoły nr 1 w Zdołbunowie Stanisławem Petrykowskim oraz Marią Korzeniowską.

Po masowych deportacjach ludności polskiej w głąb ZSRR, które mających miejsce zimą i wiosną 1940 r. nauczyciel Stanisław Milewski zainicjował w Zdołbunowie zbiórkę pieniędzy dla wsparcia rodzin, które nie miały środków do życia. Kiedy Milewskiemu udało się nielegalnie przedostać do Generalnego Gubernatorstwa, zbiórkę pieniędzy kontynuował Władysław Kędzierski. Zebrane środki przekazał Polakom ze Zdołbunowa, których zesłano do Kazachstanu.

Władysław Kędzierski został aresztowany 15 czerwca 1940 r., po przesłuchaniu Stanisława Bąka, którego aresztowano 13 czerwca. W trakcie aresztowania skonfiskowano u niego dziewięć tomów utworów Józefa Piłsudskiego oraz dwie mapy. Ponieważ nie były one dowodami rzeczowymi i nie miały żadnej wartości materialnej, na podstawie decyzji śledczego jednostki NKWD sierżanta bezpieki Charytonowa zostały spalone, o czym sporządzono odpowiedni raport. Podczas przeszukania znaleziono także chusteczkę, lusterko, grzebień i portmonetkę, które oddano do przechowalni. W trakcie postępowania śledczego Władysław Kędzierski przebywał w więzieniu NKWD w Równem. Na pierwszym przesłuchaniu potwierdził, że był członkiem ZWZ od maja 1940 r. W tym momencie śledztwa były już znane nazwiska większości działaczy zdołbunowskiego ośrodka ZWZ.

Na posiedzeniu Rówieńskiego Sądu Obwodowego, które miało miejsce 13–15 listopada 1940 r. oskarżony Władysław Kędzierski powiedział w ostatnim słowie: «Wiem, że powinienem ponieść karę za moje winy, ale proszę zwrócić uwagę na to, że życie moje było trudne, pracowałem ciężko. Lubię swoją pracę w szkole, lubię dzieci i chciałbym wrócić do pracy w szkole, żeby móc służyć dzieciom i społeczeństwu».  Decyzją sądu Władysław Kędzierski został oskarżony według art. 54–2, 54–11 КК USRR oraz skazany na karę śmierci.

W obronie więźnia stanął członek Kolegium Adwokatów P. Ferapontow. Po rozpatrzeniu wniosku kasacyjnego złożonego przez niego w Najwyższym Sądzie USRR w dniu 22 listopada 1940 r. wyrok Rówieńskiego Sądu Obwodowego pozostał jednak bez zmian. Świadczy o tym uchwała Kolegium Kryminalnego Najwyższego Sądu od 30 grudnia 1940 r.

Wniosek o ułaskawienie Władysława Kędzierskiego został rozpatrzony na posiedzeniu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR, w trakcie którego zamieniono wyrok śmierci na 10 lat pozbawienia wolności w obozach pracy i 5 lat ograniczenia praw obywatelskich oraz konfiskatę mienia.

Według decyzji Rówieńskiej Prokuratury Obwodowej z dnia 3 lipca 1993 r., wobec Władysława Kędzierskiego zastosowano art. І Ustawy USRR «O rehabilitacji ofiar represji politycznych na Ukrainie» z dnia 17 kwietnia 1991 r.

Tetiana SAMSONIUK

P. S.: Tetiana Samsoniuk jest głównym specjalistą Działu Udostępniania Informacji z Dokumentów Państwowego Archiwum Obwodu Rówieńskiego. Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane według akt radzieckich organów ścigania, przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy posiadają o nich dodatkowe informacje.

Powiązane publikacje
Represje wobec wołyńskich Polaków: Współpracownik wywiadu wojskowego
Artykuły
W zespole 4666 Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego znajdują się sprawy przeciwko polskim oficerom wojskowym. Ponieważ służba w wojsku nie jest sama w sobie przestępstwem, sowieccy funkcjonariusze oskarżali żołnierzy o działalność kontrrewolucyjną, aby stworzyć pozory legalności.
27 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Maniewicki wyzyskiwacz
Artykuły
Najliczniejszą grupę Polaków aresztowanych za pierwszych sowietów, tj. w latach 1939–1941, stanowili policjanci, konfidenci policji i urzędnicy. Wśród zatrzymanych byli jednak także przedstawiciele bogatszych warstw społeczeństwa.
13 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci z Poddębiec oraz ich konfidenci
Artykuły
Kontynuując temat aresztowanych funkcjonariuszy policji, proponujemy uwadze Czytelników przegląd spraw karnych z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego przeciwko policjantom ze wsi Poddębce koło Łucka, a także przeciwko jednemu z tajnych współpracowników policji.
16 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci, wrogowie władzy sowieckiej
Artykuły
17 września 1939 r. Związek Sowiecki bez wypowiedzenia wojny zaatakował Polskę, która desperacko broniła się przed armią III Rzeszy. Przez okupowane przez sowietów terytoria, w tym na Wołyniu, przetoczyła się fala represji, których pierwszymi ofiarami stały się osoby będące potencjalnym zagrożeniem dla nowych gospodarzy. Dużą grupę aresztowanych stanowili funkcjonariusze policji.
04 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Sprawa o przekroczenie granicy
Artykuły
Wśród licznych spraw karnych przeciwko Polakom oskarżonym o działalność kontrrewolucyjną, której w większości przypadków nie prowadzono, zdarzają się również inne przestępstwa. Jedna z takich spraw dotyczy mieszkańców Kowla, którzy zostali zatrzymani podczas nielegalnego przekraczania granicy.
12 grudnia 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Dalsze ich losy nie są znane
Artykuły
Sprawa karna, jeżeli w chwili jej zakończenia oskarżony jeszcze żył, najczęściej nie zawiera informacji o jego dalszych losach. Jednakże wyrok pozbawienia wolności nie powinien stać się wyrokiem zapomnienia.
30 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Śmierć w więzieniu
Artykuły
W poprzednim numerze «Monitora Wołyńskiego» pisaliśmy o losach represjonowanych Polaków, których akta zostały niedawno opublikowane przez Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego. W dalszym ciągu przybliżamy czytelnikom ich losy.
16 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: «Skierować do łagru»
Artykuły
Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego (ДАВО) udostępniło kolejne sprawy karne z wcześniej utajnionego zespołu archiwalnego. Są wśród nich także sprawy wszczęte przeciwko mieszkańcom Wołynia narodowości polskiej.
31 października 2023
Edward Chlebik, nauczyciel z Niwecka: ciąg dalszy historii
Artykuły
«Z wielkim zainteresowaniem przeczytaliśmy artykuł pod tytułem «Ocaleni od zapomnienia: Edward Chlebik». Nazywam się Zofia Chilvers, dawniej Chlebik, a moim dziadkiem był Edward Chlebik» – tak zaczyna się mail do redakcji «Monitora Wołyńskiego», dzięki któremu poznaliśmy dalsze losy jeszcze jednego bohatera rubryki «Ocaleni od zapomnienia».
28 września 2023