300 ról Gabrieli Zapolskiej
Artykuły

30 marca minęło 155 lat z dnia urodzenia pisarki i aktorki Gabrieli Zapolskiej.

„Jej dusza żyła na Wołyniu" - tak zatytułowano wieczór-portret, poświęcony Gabrieli Zapolskiej, który odbył się w Wołyńskim Muzeum Krajoznawczym 29 marca 2012 roku. Impreza została zorganizowana przez pracowników działu naukowo-edukacyjnego w ramach projektu muzealnego „Wybitne kobiety Wołynia". Oprócz tego, pracownicy muzeum przedstawili główne etapy twórczego życiorysu słynnej Wołynianki na wystawie zdjęć i dokumentów „Gabriela Zapolska (1857-1921). Życie i twórczość polskiej pisarki i aktorki, Wołynianki z pochodzenia". Szczególną uwagę na wystawie poświęcono wołyńskiej genealogii Gabrieli Zapolskiej z Korwin-Piotrowskich, którą zbadano do XVI wieku.

Podczas imprezy uczniowie Łuckiej szkoły nr 1 w języku oryginału przeczytali fragmenty z książki G. Zapolskiej „Sezonowa miłość". Książka przechowywana jest w zbiorach muzeum. Ukazała się ona w 1921 roku w wydawnictwie „Lektor" Instytutu literatury (Lwów – Warszawa – Kraków), wydrukowana została w drukarni „Dziennika Polskiego" we Lwowie. Wydawnictwo miało swoje magazyny we Lwowie, Krakowie, Lublinie, Warszawie, Czerniowcach, Wiedniu, Lipsku, Sopocie. Księga pod numerem 4408 (z pięciotysięcznym nakładem) ciekawa jeszcze ze względu na swoje proweniencje:

1. „Polski Związek Kolejowców... Kiwerce". – okrągła fioletowa pieczęć z godłem Rzeczypospolitej, lata 1920, na stronie tytułowej.

2. „Zjednoczenie Kolejowców Polskich. Zarząd oddziału w Kiwerce". – okrągła fioletowa pieczęć , lata 1920, na stronach 3 (Przedmowa Zdzisława Dębickiego) i 1.

Pieczątki i numery biblioteczne (16, 235) świadczą o tym, że zjednoczenie kiwercowskich kolejarzy miało swoją bibliotekę; władza dbala o to, żeby urzędnicy kolei kiwercowskiej znali rodaczkę poprzez jej utwory.

1909

Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska urodziła się 30 marca 1857 roku we wsi Podhajce niedaleko Łucka (wg innych danych – w Kiwercach). Jej ojciec Wincenty Kazimierz Jan Korwin-Piotrowski był właścicielem Kiewerców i Podhajców, marszałkiem szlachty powiatu łuckiego, matka Józefa z domu Karskich – eks-tancerką baletową Opery Warszawskiej. 6 kwietnia tego samego roku została ochrzczona w kościele rzymskokatolickim w Łucku.

Pierwsze lata życia przyszłej aktorki i pisarki upłynęły na Wołyniu. W wieku 11 lat została oddana do szkoły we Lwowie. Od młodych lat pasjonowała się teatrem. Zainteresowanie to nie znalazło aprobaty wśród krewnych. Gabriela interesowała się także literaturą, zaczęła pisać. Dwa wczesne utwory – „Wyrobnicy pióra" i „Czarne rękawiczki" zostały nawet później wydrukowane pod pseudonimem „Maryja".

W pierwszym małżeństwie (wyszła za mąż w 1876 roku za porucznika Grenadierskiego Pułku Króla Fryderyka Wilhelma III Konstantego Snieżko-Błockiego) nie była szczęśliwa. Od 1879 roku zaczęła występować w teatrze Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, na czele którego stał pisarz Marian Gawalewicz. Pod jego wpływem rozwija swoją twórczość literacką: 1880 roku napisała dla amatorskiej sceny swój pierwszy dramatyczny utwór „Poziomki", pisała nowele, drukowała w tygodniku Gawalewicza „Romans i powieść". Okoliczności życiowe zmusiły ją do zostawienia Warszawy i przeprowadzenia się do Wiednia. 1881 roku przyjechała do Krakowa, gdzie pod pseudonimem Gabriela Zapolska rozpoczęła nowe życie aktorki i pisarki. Jej debiut pisarski odbył się w grudniu 1881 roku: w „Gazecie Krakowskiej" została opublikowana nowela „Jeden dzień z życia róży". Jako aktorka występowała w Krynicy, Tarnowie, Poznaniu, Petersburgu, Lwowie. „Kurier Lwowski" w 1885 roku nazwał Zapolską „nieprześcignioną aktorką lwowskiej sceny". Następne dwa sezony Zapolska znów grała w teatrze Poznaniu. Nie ignorowała występów w małych miasteczkach: w kwietniu-maju 1887 roku występowała w Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Gnieźnie, Inowrocławiu, Kępnie, Koronowie, Lubawie, Ostrowie Wielkopolskim, Strzelnie, Toruniu i Wąbrzeźnie. W tym też roku odbył się jej debiut w Teatrze Letnim w Warszawie.

W 1889 roku wyjeżdża do Paryża, gra w Théâtre Libre i na innych scenach. W tym okresie napisała powieści „Kaśka Kariatyda", „Przedpiekle", „Szmat życia", „Janka", „Zaszumi las", „W Dąbrowie Górniczej"; wydała zbiory opowiadań „Akwarele", „Menażeria ludzka".

W Paryżu nie czuła się komfortowo, marzyła o Warszawie, ale przeprowadziła się do Krakowa. Prasa pozytywnie oceniała jej grę na krakowskiej scenie. 11 marca 1897 roku jako pisarka, wywalczyła scenę Warszawskiego Teatru Rządowego. W tym dniu odbyła się premiera jej sztuki „Żabusia".

Na przełomie wieków, Zapolska znalazła się w ciężkim położeniu materialnym. Kilka teatrów odmówiło jej pracy, a rosyjska granica była dla niej zamknięta, ze względu na jej utwory „Sybir" i „Tamten został".

W 1901 roku Zapolska wyszła za mąż za Stanisława Janowskiego i razem z nim zamieszkała w Krakowie. Tu zorganizowała szkołę dramatyczną. Na początku 1904 roku przeprowadziła się do Lwowa, gdzie z niewielkimi przerwami mieszkała do końca życia. Środki do życia dawała jej praca literacka, chociaż marzyła o teatrze. Wśród jej znanych utworów dramatycznych – sztuki: „Ich czworo", „Panna Maliczewska" , „Kobieta bez skazy", „Moralność pani Dulskiej". Ta ostatnia (Zapolska najpierw pokazała ją w swoim teatrze) do dziś nie schodzi ze sceny wielu teatrów dramatycznych. Niezależna scena Zapolskiej, Teatr Gabrieli Zapolskiej, w latach 1912-1913 Teatr Premier – takie są etapy jej działalności teatralnej na początku XX stulecia.

Od pierwszych występów na krakowskiej scenie w 1881-82 latach do 1913 roku (Teatr Premier, Lwów) Gabriela Zapolska zagrała około 300 ról. Geografia jej działalności scenicznej łączy kilkadziesiąt miast. Istotną jest jej spuścizna literacka i ogólny wkład w rozwój polskiej literatury i teatru.

Gabriela Zapolska zmarła w 1921 roku we Lwowie, pochowana została na Cmentarzu Łyczakowskim.

Natalia PUSZKAR

Powiązane publikacje
Muzeum Ikony Wołyńskiej ma 30 lat
Artykuły
26 sierpnia przypada 30. rocznica otwarcia Muzeum Ikony Wołyńskiej w Łucku. Jego dyrektorka Tetiana Jelisiejewa opowiedziała nam, jak instytucja będzie obchodziła swój jubileusz.
25 sierpnia 2023
Józef Kraszewski staje się bliższy Wołynianom
Wydarzenia
Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze przygotowało wystawę «Józef Kraszewski i Wołyń», na której Wołyniacy mają okazję poznać postać i dzieła wielkiego Polaka. Została otwarta 15 listopada. Tego samego dnia we wsi Omelno, gdzie przez kilka lat mieszkał wraz z rodziną Kraszewski, w miejscowej bibliotece otwarto kącik pamięci.
17 listopada 2022
Wystawa porcelany w Łucku. Można zobaczyć na niej eksponaty ze zbiorów muzeów w Łucku i Stalowej Woli
Wydarzenia
29 września w Wołyńskim Muzeum Krajoznawczym odbył się wernisaż inkluzyjnej wystawy «Sztuka dla każdego. Porcelana». Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach projektu «Muzea pogranicza – przestrzeń dialogu międzykulturowego».
30 września 2022
Wołyń i Podkarpacie będą współpracować w sferze muzealnictwa
Wydarzenia
Obwód wołyński oraz województwo podkarpackie będą wspólnie realizować projekt «Muzea pogranicza – przestrzeń dialogu międzykulturowego».
18 marca 2021
Eksponaty muzealne od wojewody Józewskiego
Artykuły
W przedwojennych księgach inwentarzowych Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego natrafiamy na wpisy o tym, że eksponaty przekazano «od wojewody wołyńskiego».
26 października 2017
Natalia Puszkar: «Nawet haftowane ręczniki wydawały się okupantom niebezpieczną bronią»
Rozmowy
Latem w «Monitorze Wołyńskim» pojawiały się publikacje poświęcone Wołyńskiemu Muzeum Krajoznawczemu. W czerwcu 2014 roku ta instytucja obchodziła 85-lecie. O działalności Muzeum od momentu powstania do chwili obecnej opowiadała Natalia Puszkar – główny kustosz Muzeum. Dzisiaj proponujemy Państwa uwadze rozmowę z nią.
30 września 2014
Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze: na Chopina 20. Część 6
Artykuły
W sierpniu 1985 roku Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze otworzyło nową ekspozycję w budynku przy ulicy Hałana 2 (obecnie Chopina 20) w Łucku. Tutaj muzeum mieści się do dziś.
16 września 2014
Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze: na Chopina 7. Część 5
Artykuły
Pod koniec lat 50-tych ХХ w. Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze znowu przeprowadziło się do nowego pomieszczenia, tym razem do gmachu przy ulicy Chopina 7.
18 sierpnia 2014
Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze: okres powojenny. Część 4
Artykuły
Czwarty artykuł z cyklu 85. Rocznica Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego, został poświęcony działalności muzeum w latach 1944-1961.
04 sierpnia 2014