30 marca minęło 155 lat z dnia urodzenia pisarki i aktorki Gabrieli Zapolskiej.
„Jej dusza żyła na Wołyniu" - tak zatytułowano wieczór-portret, poświęcony Gabrieli Zapolskiej, który odbył się w Wołyńskim Muzeum Krajoznawczym 29 marca 2012 roku. Impreza została zorganizowana przez pracowników działu naukowo-edukacyjnego w ramach projektu muzealnego „Wybitne kobiety Wołynia". Oprócz tego, pracownicy muzeum przedstawili główne etapy twórczego życiorysu słynnej Wołynianki na wystawie zdjęć i dokumentów „Gabriela Zapolska (1857-1921). Życie i twórczość polskiej pisarki i aktorki, Wołynianki z pochodzenia". Szczególną uwagę na wystawie poświęcono wołyńskiej genealogii Gabrieli Zapolskiej z Korwin-Piotrowskich, którą zbadano do XVI wieku.
Podczas imprezy uczniowie Łuckiej szkoły nr 1 w języku oryginału przeczytali fragmenty z książki G. Zapolskiej „Sezonowa miłość". Książka przechowywana jest w zbiorach muzeum. Ukazała się ona w 1921 roku w wydawnictwie „Lektor" Instytutu literatury (Lwów – Warszawa – Kraków), wydrukowana została w drukarni „Dziennika Polskiego" we Lwowie. Wydawnictwo miało swoje magazyny we Lwowie, Krakowie, Lublinie, Warszawie, Czerniowcach, Wiedniu, Lipsku, Sopocie. Księga pod numerem 4408 (z pięciotysięcznym nakładem) ciekawa jeszcze ze względu na swoje proweniencje:
1. „Polski Związek Kolejowców... Kiwerce". – okrągła fioletowa pieczęć z godłem Rzeczypospolitej, lata 1920, na stronie tytułowej.
2. „Zjednoczenie Kolejowców Polskich. Zarząd oddziału w Kiwerce". – okrągła fioletowa pieczęć , lata 1920, na stronach 3 (Przedmowa Zdzisława Dębickiego) i 1.
Pieczątki i numery biblioteczne (16, 235) świadczą o tym, że zjednoczenie kiwercowskich kolejarzy miało swoją bibliotekę; władza dbala o to, żeby urzędnicy kolei kiwercowskiej znali rodaczkę poprzez jej utwory.
Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska urodziła się 30 marca 1857 roku we wsi Podhajce niedaleko Łucka (wg innych danych – w Kiwercach). Jej ojciec Wincenty Kazimierz Jan Korwin-Piotrowski był właścicielem Kiewerców i Podhajców, marszałkiem szlachty powiatu łuckiego, matka Józefa z domu Karskich – eks-tancerką baletową Opery Warszawskiej. 6 kwietnia tego samego roku została ochrzczona w kościele rzymskokatolickim w Łucku.
Pierwsze lata życia przyszłej aktorki i pisarki upłynęły na Wołyniu. W wieku 11 lat została oddana do szkoły we Lwowie. Od młodych lat pasjonowała się teatrem. Zainteresowanie to nie znalazło aprobaty wśród krewnych. Gabriela interesowała się także literaturą, zaczęła pisać. Dwa wczesne utwory – „Wyrobnicy pióra" i „Czarne rękawiczki" zostały nawet później wydrukowane pod pseudonimem „Maryja".
W pierwszym małżeństwie (wyszła za mąż w 1876 roku za porucznika Grenadierskiego Pułku Króla Fryderyka Wilhelma III Konstantego Snieżko-Błockiego) nie była szczęśliwa. Od 1879 roku zaczęła występować w teatrze Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, na czele którego stał pisarz Marian Gawalewicz. Pod jego wpływem rozwija swoją twórczość literacką: 1880 roku napisała dla amatorskiej sceny swój pierwszy dramatyczny utwór „Poziomki", pisała nowele, drukowała w tygodniku Gawalewicza „Romans i powieść". Okoliczności życiowe zmusiły ją do zostawienia Warszawy i przeprowadzenia się do Wiednia. 1881 roku przyjechała do Krakowa, gdzie pod pseudonimem Gabriela Zapolska rozpoczęła nowe życie aktorki i pisarki. Jej debiut pisarski odbył się w grudniu 1881 roku: w „Gazecie Krakowskiej" została opublikowana nowela „Jeden dzień z życia róży". Jako aktorka występowała w Krynicy, Tarnowie, Poznaniu, Petersburgu, Lwowie. „Kurier Lwowski" w 1885 roku nazwał Zapolską „nieprześcignioną aktorką lwowskiej sceny". Następne dwa sezony Zapolska znów grała w teatrze Poznaniu. Nie ignorowała występów w małych miasteczkach: w kwietniu-maju 1887 roku występowała w Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Gnieźnie, Inowrocławiu, Kępnie, Koronowie, Lubawie, Ostrowie Wielkopolskim, Strzelnie, Toruniu i Wąbrzeźnie. W tym też roku odbył się jej debiut w Teatrze Letnim w Warszawie.
W 1889 roku wyjeżdża do Paryża, gra w Théâtre Libre i na innych scenach. W tym okresie napisała powieści „Kaśka Kariatyda", „Przedpiekle", „Szmat życia", „Janka", „Zaszumi las", „W Dąbrowie Górniczej"; wydała zbiory opowiadań „Akwarele", „Menażeria ludzka".
W Paryżu nie czuła się komfortowo, marzyła o Warszawie, ale przeprowadziła się do Krakowa. Prasa pozytywnie oceniała jej grę na krakowskiej scenie. 11 marca 1897 roku jako pisarka, wywalczyła scenę Warszawskiego Teatru Rządowego. W tym dniu odbyła się premiera jej sztuki „Żabusia".
Na przełomie wieków, Zapolska znalazła się w ciężkim położeniu materialnym. Kilka teatrów odmówiło jej pracy, a rosyjska granica była dla niej zamknięta, ze względu na jej utwory „Sybir" i „Tamten został".
W 1901 roku Zapolska wyszła za mąż za Stanisława Janowskiego i razem z nim zamieszkała w Krakowie. Tu zorganizowała szkołę dramatyczną. Na początku 1904 roku przeprowadziła się do Lwowa, gdzie z niewielkimi przerwami mieszkała do końca życia. Środki do życia dawała jej praca literacka, chociaż marzyła o teatrze. Wśród jej znanych utworów dramatycznych – sztuki: „Ich czworo", „Panna Maliczewska" , „Kobieta bez skazy", „Moralność pani Dulskiej". Ta ostatnia (Zapolska najpierw pokazała ją w swoim teatrze) do dziś nie schodzi ze sceny wielu teatrów dramatycznych. Niezależna scena Zapolskiej, Teatr Gabrieli Zapolskiej, w latach 1912-1913 Teatr Premier – takie są etapy jej działalności teatralnej na początku XX stulecia.
Od pierwszych występów na krakowskiej scenie w 1881-82 latach do 1913 roku (Teatr Premier, Lwów) Gabriela Zapolska zagrała około 300 ról. Geografia jej działalności scenicznej łączy kilkadziesiąt miast. Istotną jest jej spuścizna literacka i ogólny wkład w rozwój polskiej literatury i teatru.
Gabriela Zapolska zmarła w 1921 roku we Lwowie, pochowana została na Cmentarzu Łyczakowskim.
Natalia PUSZKAR