Kontynuując cykl artykułów o polskich nauczycielach, represjonowanych przez władze radzieckie w latach 1939–1941, proponujemy naszym Czytelnikom szkic biograficzny o Edwardzie Chlebiku, nauczycielu szkoły powszechnej w osadzie Niweck w powiecie sarneńskim.
Edward Chlebik był osadnikiem. Osadnicy wojskowi, którym po 1921 r. nadawano ziemie na Kresach, nie tylko prowadzili gospodarstwa rolne, ale również pracowali w zawodzie: byli nauczycielami, kolejarzami, urzędnikami II Rzeczypospolitej itd. Ta kategoria polskich obywateli była traktowana w sposób szczególny przez radzieckie organy ścigania po rozpoczęciu okupacji wschodnich województw RP 17 września 1939 r.
Edward Chlebik (w ankiecie aresztowanego zapisany jako s. Jana, a w nakazie aresztowania – jako s. Antoniego) urodził się 11 marca 1896 r. we wsi Stonawa w powiecie frysztackim (obecnie Czechy). O jego rodzinie prawie nic nie wiemy. W aktach śledztwa, które posłużyły jako źródło informacji do tego szkicu, napisano, że matka Edwarda miała na imię Weronika (ur. w 1868 r.). Edward miał trzech braci: Franciszka (ur. w 1887 r.), Alojzego (ur. w 1899 r.), Romana (ur. w 1901 r.) i siostry: Barbarę (ur. w 1892 r.), Zofię (ur. w 1894 r.), Annę (ur. w 1897 r.), Emilię (ur. w 1906 r.) i Henriettę (ur. w 1908 r.). Z akt śledztwa dowiadujemy się, że Edward miał średnie wykształcenie.
10 stycznia 1917 r. został zmobilizowany do wojska austriackiego. Trafił najpierw do 5 Pułku Artylerii, który stacjonował w Budapeszcie, a po dwóch tygodniach został skierowany do szkoły oficerów. Po ukończeniu kursu w listopadzie 1917 r. młody oficer kontynuował służbę wojskową do końca I wojny światowej. 10 grudnia 1918 r. został zdemobilizowany i wrócił do domu. 12 grudnia tegoż roku jako podporucznik Wojska Polskiego został skierowany do 2 Pułku Artylerii Polowej w Cieszynie. 16 lutego 1919 r. jego jednostkę wojskową przerzucono na front wojny polsko-ukraińskiej do miasta Sądowa Wiśnia.
14 kwietnia 1919 r. Edward został ranny w brzuch i trafił do szpitala w Przemyślu. Po wyzdrowieniu skierowano go do 7 Pułku Artylerii Polowej w Częstochowie, gdzie przebywał do grudnia 1919 r. Następnie wrócił do domu.
5 września 1920 r. wznowił służbę wojskową w 7 Pułku Artylerii Polowej, gdzie służył do 1921 r. Za sumienną służbę został odznaczony medalem.
Nie wiemy, kiedy bohater naszego szkicu ożenił się, ale na początku II wojny światowej miał on żonę Annę (ur. w 1896 r.), syna Mariana (ur. w 1926 r.) i córkę Wandę (ur. w 1924 r.). Z rodziną mieszkał wówczas także jego bliski krewny Władysław (ur. w 1921 r.).
W czerwcu 1921 r. Edward Chlebik zamieszkał we wsi Niweck w powiecie sarneńskim (obecnie rejon dąbrowicki w obwodzie rówieńskim). Ziemię, jak powiedział na jednym z przesłuchań w NKWD, otrzymał w sierpniu 1921 r. za «aktywną walkę z oddziałami Czerwonej Gwardii». Od 1 listopada 1922 r. do chwili aresztowania pracował jako nauczyciel w Niwecku. W gospodarstwie miał 26 ha roli, dom, dwie krowy, młocarnię, wiejadło i sieczkarnię.
Wiadomo, że nasz bohater prowadził aktywne życie społeczne. Od 1927 r. był członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego, od 1923 r. przynależał do Kółka Rolniczego, od 1932 r. – do Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych. Był również członkiem Związku Osadników Wojskowych i Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
W chwili wkroczenia Armii Czerwonej na tereny II Rzeczypospolitej Edward Chlebik przebywał na froncie. Jako oficer rezerwy 30 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany do wojska. Podczas wojny niemiecko-polskiej pracował w magazynie w Lublinie. W czasie ofensywy wojsk niemieckich jednostka, w której służył Edward Chlebik, otrzymała rozkaz wycofania się na wschód. W pobliżu Maciejowa (obecnie Łuków) jego oddział został pokonany i rozbrojony przez wojska radzieckie. Po klęsce bohater tego tekstu wrócił do domu.
Edward Chlebik został aresztowany przez Sarneński Oddział Powiatowy NKWD 24 grudnia 1939 r. Zarzucono mu zorganizowanie tajnego zgromadzenia, którego celem było przygotowanie walki z oddziałami Armii Czerwonej i prowadzenie agitacji antyradzieckiej. Jako osadnika podejrzewano go także o wrogie podejście do biednych chłopów.
Podczas rewizji aresztowanemu skonfiskowano: zegarek kieszonkowy, portfel skórzany, 500 polskich złotych і trzy radzieckie ruble.
Pierwsze przesłuchanie Edwarda Chlebika odbyło się 15 stycznia 1940 r., drugie (і ostatnie) – 17 stycznia 1940 r. Ponieważ informacja o przeprowadzeniu tajnego zebrania nie została potwierdzona, 27 stycznia 1940 r. Edwarda Chlebika wypuszczono z aresztu. W aktach wówczas zapisano: «Edward Chlebik s. Jana został aresztowany jako osadnik wojskowy podejrzewany o działalność antyradziecką. W trakcie śledztwa nie udowodniono antyradzieckiej działalności Chlebika…». Postępowanie w sprawie Chlebika umorzono, akta śledztwa przekazano do archiwum Oddziału Specjalnego nr 1 Zarządu NKWD.
W sprawie kryminalnej Chlebika zachował się dokument z dnia 9 marca 1940 r. informujący o tym, że Edward Chlebik został deportowany razem z rodziną.
W trakcie poszukiwania informacji o dalszych losach rodziny Chlebików znaleźliśmy wspomnienia Mariana Chlebika o osadzie Niweck w gminie Dąbrowica w powiecie sarneńskim, opublikowane na stronie kresyfamily.com. Autor zaznacza, że jego ojciec Edward Chlebik był założycielem i nauczycielem szkoły w Niwecku, a od 1930 r. do początku wojny – dyrektorem. 10 lutego 1940 r. rodzina Chlebików została deportowana na Syberię. «Moi rodzice zmarli w Anglii (ojciec w styczniu 1987 r.)» – napisał Marian Chlebik.
***
We wrześniu 2023 r. z redakcją skontaktowała się wnuczka Edwarda Chlebika Zofia Chilvers. Sprecyzowane dane o rodzinie oraz opowieść o jej dalszych losach można znaleść tu: Edward Chlebik, nauczyciel z Niwecka: ciąg dalszy historii.
Tetiana SAMSONIUK
P. S.: Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane przez Tetianę Samsoniuk według akt radzieckich organów ścigania, przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy posiadają o nich dodatkowe informacje.