Ocaleni od zapomnienia: Stefan Łanucha
Artykuły

Do sowieckiego więzienia Stefan Łanucha trafił 23 września 1939 r. Prawdopodobnie podstawą jego aresztowania była dyrektywa Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR Ławrientija Berii z 15 września 1939 r. W dokumencie wymagano od grup operacyjnych NKWD, by aresztowały najbardziej reakcyjnych urzędników oraz funkcjonariuszy miejscowej policji.

Po zapoznaniu się ze wszystkimi sprawami karnymi wobec polskich policjantów przechowywanymi w zbiorach Archiwum Państwowego Obwodu Rówieńskiego możemy stwierdzić, że większość przedstawicieli tej grupy osób represjonowanych została aresztowana w drugiej połowie września 1939 r. Stefana Łanuchę zaliczono do kategorii wrogów, których władze radzieckie miały zamiar usunąć jako pierwszych od razu po wkroczeniu na tereny Polski. Przypominamy, że fala aresztowań polskich nauczycieli miała miejsce pod koniec marca – w kwietniu 1940 r.

Stefan Łanucha urodził się 30 listopada 1909 r. we wsi Uściszowice (obecnie województwo świętokrzyskie). Pochodził z wielodzietnej rodziny chłopskiej. Nie mamy wiadomości o jego rodzicach, wiemy tylko, że ojciec miał na imię Stanisław. Rodzina posiadała sześć dziesięcin ziemi, własny dom, dwa konie i niezbędny sprzęt rolniczy.

Stefan miał braci Adolfa (41 lat; tutaj i dalej wiek krewnych jest podawany w oparciu o protokół przesłuchania z 21 grudnia 1939 r.), który na początku II wojny światowej mieszkał we wsi Piotrkowice (obecnie województwo świętokrzyskie) i Jana (23 lata), siostry Władysławę (25 lat) i Teofilę (18 lat), które mieszkały w Uściszowicach razem z ojcem, gdzie wspólnie prowadzili gospodarstwo rolne.

Wiadomo, że Łanucha ukończył cztery klasy szkoły wiejskiej i w latach 1930–1932 jako szeregowy służył w Wojsku Polskim. W 1933 r. zatrudnił się jako policjant w Żyrardowie. W 1936 r. przeprowadził się do Korca. Tam młodszy policjant ożenił się z córką miejscowego handlarza Agafią Redźką (23 lata). Małżonkowie osiedlili się w budynku przy ulicy Berezdowskiej 17. Dzieci nie mieli.

Do 1938 r. Stefan pracował w koreckim posterunku policji, którego komendantem był Jan Jarocki. Razem z nim w Korcu służyli policjanci Michał Godzich, Władysław Siwak, Witold Mikosza i starszy policjant Edward Wojtczak. Właśnie ich Stefan wymienił jako swoich kolegów. W 1938 r. objął stanowisko instruktora wychowania fizycznego w Komendzie Powiatowej Policji w Kostopolu, gdzie pracował do początku wojny niemiecko-polskiej.

23 września 1939 r. Stanisław Łanucha trafił do więzienia NKWD w Równem. Rzeczywistą datę jego zatrzymania znajdujemy w ankiecie aresztowanego. Na wszystkich pozostałych dokumentach ze sprawy karnej, takich jak postanowienie o zastosowaniu środka zapobiegawczego, postanowienie o aresztowaniu, nakaz aresztowania, ankieta aresztowanego widnieją daty od 18 do 21 grudnia 1940 r.

Lanucha 1

Lanucha 2

Lanucha 3

Zwracamy uwagę, że nakaz aresztowania został podpisany 19 grudnia 1939 r. przez naczelnika Rówieńskiego Powiatowego Oddziału NKWD porucznika bezpieczeństwa państwowego Popowa po trzech miesiącach pobytu Stefana w więzieniu.

Pierwsze przesłuchanie odbyło się 21 grudnia 1939 r. Przebiegało według zwykłego scenariusza dla tej grupy więźniów: Jak długo pan pracuje w policji? Jakie pan ma odznaczenia państwowe? Kogo z policjantów pan zna? Kogo z funkcjonariuszy tajnej policji pan zna? Oskarżenie brzmiało tradycyjnie: «Jest pan oskarżany o to, że służył w polskiej policji i prowadził aktywną walkę przeciw ruchowi rewolucyjnemu klasy robotniczej i chłopów. Czy pan przyznaje się do winy?» Stefan Łanucha przyznał się do wszystkich zarzutów.

Tutaj można by było postawić kropkę w śledztwie i przekazać sprawę do sądu, jak to bywa w państwie prawa. Przestępcę pojmano, on przyznał się do winy. Ale w państwie totalitarnym działa inny wymiar sprawiedliwości. Po pięciu miesiącach pobytu w więzieniu Stefana Łanuchę wezwano na następne przesłuchanie. Miało ono miejsce w Charkowie 17 maja 1940 r.

Charkowskiego funkcjonariusza NKWD interesowało, na czym dokładnie polegała walka Łanuchy przeciw ruchowi rewolucyjnemu klasy robotniczej i chłopów, do której ten się przyznał na przesłuchaniu 21 grudnia 1939 r. W odpowiedzi jednak usłyszał od Stefana, że nie prowadził żadnej walki, ponieważ na posterunku policji w Korcu pełnił funkcje instruktora wychowania fizycznego. Więzień powiedział również, że nie przyznawał się do popełnienia wymienionych zbrodni. Na przesłuchaniu w dniu 20 maja okazało się, że Stefan sam stawił się przed przedstawicielami władz radzieckich 17 września 1939 r., kiedy wkroczyli do Korca. Został wówczas zatrzymany, a po dwóch godzinach zwolniony. Po raz drugi został aresztowany 20 września i następnie znowu zwolniony. 23 września został zatrzymany po raz trzeci.

W przypadku Stefana Łanuchy można zauważyć pewną cykliczność śledztwa. Trzeci jego etap przypada na wrzesień 1940 r. 27 września śledczy znowu sobie o nim przypomnieli. Na przesłuchaniu okazało się, że do sprawy dołączono protokoły przesłuchań świadków Leiby Soroki, Hersza Wiwata i Isaka Safrana, którzy potwierdzili, że Stefan brał udział w zatrzymaniach miejscowych komunistów w przededniu 1 maja 1937 r. Oskarżony z kolei kategorycznie zaprzeczał tym zarzutom.

30 września 1940 r. śledztwo zostało ostatecznie zakończone. Świadczy o tym akt oskarżenia, zgodnie z którym Stefan Łanucha został skazany z art. 54–13 КК USRR. Od 30 września do 29 marca 1941 r. więzień czekał na wyrok Kolegium Specjalnego NKWD ZSRR. Przez pół roku aparat represyjny przygotowywał typowe, jedno z kilkunastu tysięcy, postanowienie o skazaniu Stefana Łanuchy na pięć lat obozów pracy. Przez cały ten okres bohater tego tekstu przebywał w charkowskim więzieniu.

28 grudnia 1939 r., podczas przetrzymywania w rówieńskim więzieniu, Stefan Łanucha przeszedł tradycyjne dla wszystkich więźniów badania medyczne. Doktor medycyny P. Anderman stwierdził, że aresztowany ma zapalenie stawów i zupełnie nie nadaje się do pracy fizycznej i odesłania do łagru. Doktor podkreślił ostatnie dwa punkty i oznaczył je dwoma wykrzyknikami. W sprawie Łanuchy jest co prawda jeszcze jedno zaświadczenie medyczne z dnia 5 kwietnia 1940 r., w którym stwierdzono, że aresztowany nadaje się do pracy fizycznej i może być wysłany do łagru.

Lanucha 4

Stefan Łanucha odbywał karę w obozie «Siewpieczłag». Według postanowienia Rówieńskiej Prokuratury Obwodowej z dnia 30 lipca 1989 r. został zrehabilitowany. Jego dalszy los nie jest nam znany.

Lanucha 5

Tetiana SAMSONIUK

P. S.: Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane przez Tetianę Samsoniuk na podstawie akt radzieckich organów ścigania przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy posiadają o nich dodatkowe informacje.

ЧИТАЙТЕ ТАКОЖ:CZYTAJ TAKŻE:

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: RADZIECKIE REPRESJE WOBEC FUNKCJONARIUSZY POLSKIEJ POLICJI PAŃSTWOWEJ

Powiązane publikacje
Represje wobec wołyńskich Polaków: Współpracownik wywiadu wojskowego
Artykuły
W zespole 4666 Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego znajdują się sprawy przeciwko polskim oficerom wojskowym. Ponieważ służba w wojsku nie jest sama w sobie przestępstwem, sowieccy funkcjonariusze oskarżali żołnierzy o działalność kontrrewolucyjną, aby stworzyć pozory legalności.
27 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Maniewicki wyzyskiwacz
Artykuły
Najliczniejszą grupę Polaków aresztowanych za pierwszych sowietów, tj. w latach 1939–1941, stanowili policjanci, konfidenci policji i urzędnicy. Wśród zatrzymanych byli jednak także przedstawiciele bogatszych warstw społeczeństwa.
13 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci z Poddębiec oraz ich konfidenci
Artykuły
Kontynuując temat aresztowanych funkcjonariuszy policji, proponujemy uwadze Czytelników przegląd spraw karnych z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego przeciwko policjantom ze wsi Poddębce koło Łucka, a także przeciwko jednemu z tajnych współpracowników policji.
16 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci, wrogowie władzy sowieckiej
Artykuły
17 września 1939 r. Związek Sowiecki bez wypowiedzenia wojny zaatakował Polskę, która desperacko broniła się przed armią III Rzeszy. Przez okupowane przez sowietów terytoria, w tym na Wołyniu, przetoczyła się fala represji, których pierwszymi ofiarami stały się osoby będące potencjalnym zagrożeniem dla nowych gospodarzy. Dużą grupę aresztowanych stanowili funkcjonariusze policji.
04 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Sprawa o przekroczenie granicy
Artykuły
Wśród licznych spraw karnych przeciwko Polakom oskarżonym o działalność kontrrewolucyjną, której w większości przypadków nie prowadzono, zdarzają się również inne przestępstwa. Jedna z takich spraw dotyczy mieszkańców Kowla, którzy zostali zatrzymani podczas nielegalnego przekraczania granicy.
12 grudnia 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Dalsze ich losy nie są znane
Artykuły
Sprawa karna, jeżeli w chwili jej zakończenia oskarżony jeszcze żył, najczęściej nie zawiera informacji o jego dalszych losach. Jednakże wyrok pozbawienia wolności nie powinien stać się wyrokiem zapomnienia.
30 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Śmierć w więzieniu
Artykuły
W poprzednim numerze «Monitora Wołyńskiego» pisaliśmy o losach represjonowanych Polaków, których akta zostały niedawno opublikowane przez Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego. W dalszym ciągu przybliżamy czytelnikom ich losy.
16 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: «Skierować do łagru»
Artykuły
Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego (ДАВО) udostępniło kolejne sprawy karne z wcześniej utajnionego zespołu archiwalnego. Są wśród nich także sprawy wszczęte przeciwko mieszkańcom Wołynia narodowości polskiej.
31 października 2023
Edward Chlebik, nauczyciel z Niwecka: ciąg dalszy historii
Artykuły
«Z wielkim zainteresowaniem przeczytaliśmy artykuł pod tytułem «Ocaleni od zapomnienia: Edward Chlebik». Nazywam się Zofia Chilvers, dawniej Chlebik, a moim dziadkiem był Edward Chlebik» – tak zaczyna się mail do redakcji «Monitora Wołyńskiego», dzięki któremu poznaliśmy dalsze losy jeszcze jednego bohatera rubryki «Ocaleni od zapomnienia».
28 września 2023