Ocaleni od zapomnienia: Wiktor Komszczyński
Artykuły

Po opracowaniu ponad 30 tekstów o represjonowanych nauczycielach nagle doszłam do wniosku, że sowiecki system represyjny w ciągu trzech dni, 8–10 kwietnia 1940 r., zorganizował w więzieniach NKWD na terenie Zachodniej Ukrainy swoiste «zebranie metodyczne».

W tych dniach aresztowano też Wiktora Komszczyńskiego, bohatera naszego kolejnego szkicu biograficznego.

Wiktor Komszczyński urodził się w 1910 r. we wsi Kulczyn w województwie lubelskim w biednej wielodzietnej chłopskiej rodzinie Cypriana i Józefy Komszczyńskich, którzy mieli jeszcze dwóch synów – Mieczysława i Antoniego.

Cyprian Komszczyński do 1925 r. pracował jako robotnik najemny w folwarku należącym do miejscowych właścicieli ziemskich. W 1925 r. ich los się poprawił. Rodzina nabyła 6 ha roli, do uprawy której miała parę koni. Posiadali także dwie krowy i sprzęt rolniczy. Komszczyńscy mieszkali we własnym domu, mieli też stodołę. Ojciec wkrótce zmarł, a Józefa Komszczyńska wyszła ponownie za mąż.

Do 1932 r. Wiktor pobierał nauki: najpierw w szkole, a po jej ukończeniu w seminarium nauczycielskim.

Jego pierwszym miejscem zatrudnienia była szkoła w Osowie w powiecie kostopolskim, do której młody nauczyciel przybył w 1933 r. W tymże roku musiał przerwać działalność pedagogiczną. W latach 1933–1934 Wiktor służył w Wojsku Polskim. W międzyczasie skończył roczny kurs dla podchorążych, po którym przeszedł do rezerwy w tym właśnie stopniu. W 1936 r. po dodatkowych szkoleniach wojskowych awansował na podporucznika.

W 1936 r. Wiktora Komszczyńskiego skierowano na stanowisko nauczyciela we wsi Złaźne w gminie Derażne. Pracował w tej szkole do września 1939 r.

W 1939 r., w przededniu wojny niemiecko-polskiej, młody nauczyciel został zmobilizowany. W wojsku przebywał od 1 do 14 września 1939 r., następnie został zwolniony z powodów zdrowotnych jako niezdolny do służby. Jednostka wojskowa Wiktora stacjonowała we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie 14 września została zbombardowana przez niemieckie samoloty. Wiktor został wówczas kontuzjowany, odłamka pocisku nie udało się wydostać z jego nogi nawet w trakcie leczenia.

Po ustanowieniu władzy radzieckiej pedagog przeprowadził się do Moczulanki, gdzie został zatrudniony jako nauczyciel w zreformowanej radzieckiej szkole. Na nowe miejsce przybył z żoną Julią (c. Józefa, ur. w 1911 r.), również nauczycielką z zawodu, oraz ich synem Krzysztofem, który urodził się w czerwcu 1939 r.

10 kwietnia 1940 r. Ludwipolski Oddział Rejonowy NKWD aresztował Wiktora Komszczyńskiego i osadził w rówieńskim więzieniu. Oskarżono go o to, że był oficerem Wojska Polskiego. Na tradycyjnych dla tej kategorii więźniów przesłuchaniach śledczy sprawdzali biografię «przestępcy», ale nie mieli mu czego zarzucić. Świadkowie też nie dostarczyli niezbędnych informacji. Wszyscy trzej potwierdzili, że Wiktor był oficerem rezerwy, we wrześniu 1939 r. został ranny, po czym był leczony w Moczulance.

Komszczynski 1

Komszczynski 3

Śledczy próbowali wypracować tradycyjną linię oskarżeń opartą na zarzutach brutalnego traktowania uczniów ukraińskich i żydowskich przez polskich nauczycieli. Jednak Stanisław Stachurski, który kiedyś został wezwany do szkoły przez Wiktora Komszczyńskiego, powiedział, że nauczyciel prosił go, aby wpłynął na zachowanie brata, powołując się na to, że zrobiłby to sam, gdyby była to polska szkoła, ale sowiecka edukacja nie pozwalała użycie siły fizycznej wobec uczniów.

Jedynym potwierdzeniem «nieuczciwego» wykonywania przez Wiktora swoich obowiązków była opinia wydana przez przewodniczącego Moczulańskiej Rady Wiejskiej.

Komszczynski 2

Najwyraźniej śledczy Sakulenko nie wziął tego dokumentu pod uwagę, ponieważ 12 lipca 1940 r. umorzył śledztwo w sprawie Wiktora Komszczyńskiego і wypuścił go z aresztu. 16 lipca więzień wyszedł na wolność. Jego dalsze losy nie są nam znane.

Komszczynski 4

Tetiana SAMSONIUK

P. S.: Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane przez Tetianę Samsoniuk na podstawie akt radzieckich organów ścigania przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy posiadają o nich dodatkowe informacje.

CZYTAJ TAKŻE:

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: LUDWIK KAMIŃSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ABRAM SZTYLERMAN

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JÓZEF KAIK

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MARIAN EDMUND KINASZ

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ROMAN BAKINOWSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN NOWAK

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: BOLESŁAW KUCZYŃSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN KACZMAREK

 

Powiązane publikacje
Represje wobec wołyńskich Polaków: Współpracownik wywiadu wojskowego
Artykuły
W zespole 4666 Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego znajdują się sprawy przeciwko polskim oficerom wojskowym. Ponieważ służba w wojsku nie jest sama w sobie przestępstwem, sowieccy funkcjonariusze oskarżali żołnierzy o działalność kontrrewolucyjną, aby stworzyć pozory legalności.
27 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Maniewicki wyzyskiwacz
Artykuły
Najliczniejszą grupę Polaków aresztowanych za pierwszych sowietów, tj. w latach 1939–1941, stanowili policjanci, konfidenci policji i urzędnicy. Wśród zatrzymanych byli jednak także przedstawiciele bogatszych warstw społeczeństwa.
13 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci z Poddębiec oraz ich konfidenci
Artykuły
Kontynuując temat aresztowanych funkcjonariuszy policji, proponujemy uwadze Czytelników przegląd spraw karnych z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego przeciwko policjantom ze wsi Poddębce koło Łucka, a także przeciwko jednemu z tajnych współpracowników policji.
16 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci, wrogowie władzy sowieckiej
Artykuły
17 września 1939 r. Związek Sowiecki bez wypowiedzenia wojny zaatakował Polskę, która desperacko broniła się przed armią III Rzeszy. Przez okupowane przez sowietów terytoria, w tym na Wołyniu, przetoczyła się fala represji, których pierwszymi ofiarami stały się osoby będące potencjalnym zagrożeniem dla nowych gospodarzy. Dużą grupę aresztowanych stanowili funkcjonariusze policji.
04 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Sprawa o przekroczenie granicy
Artykuły
Wśród licznych spraw karnych przeciwko Polakom oskarżonym o działalność kontrrewolucyjną, której w większości przypadków nie prowadzono, zdarzają się również inne przestępstwa. Jedna z takich spraw dotyczy mieszkańców Kowla, którzy zostali zatrzymani podczas nielegalnego przekraczania granicy.
12 grudnia 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Dalsze ich losy nie są znane
Artykuły
Sprawa karna, jeżeli w chwili jej zakończenia oskarżony jeszcze żył, najczęściej nie zawiera informacji o jego dalszych losach. Jednakże wyrok pozbawienia wolności nie powinien stać się wyrokiem zapomnienia.
30 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Śmierć w więzieniu
Artykuły
W poprzednim numerze «Monitora Wołyńskiego» pisaliśmy o losach represjonowanych Polaków, których akta zostały niedawno opublikowane przez Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego. W dalszym ciągu przybliżamy czytelnikom ich losy.
16 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: «Skierować do łagru»
Artykuły
Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego (ДАВО) udostępniło kolejne sprawy karne z wcześniej utajnionego zespołu archiwalnego. Są wśród nich także sprawy wszczęte przeciwko mieszkańcom Wołynia narodowości polskiej.
31 października 2023
Edward Chlebik, nauczyciel z Niwecka: ciąg dalszy historii
Artykuły
«Z wielkim zainteresowaniem przeczytaliśmy artykuł pod tytułem «Ocaleni od zapomnienia: Edward Chlebik». Nazywam się Zofia Chilvers, dawniej Chlebik, a moim dziadkiem był Edward Chlebik» – tak zaczyna się mail do redakcji «Monitora Wołyńskiego», dzięki któremu poznaliśmy dalsze losy jeszcze jednego bohatera rubryki «Ocaleni od zapomnienia».
28 września 2023