Po opracowaniu ponad 30 tekstów o represjonowanych nauczycielach nagle doszłam do wniosku, że sowiecki system represyjny w ciągu trzech dni, 8–10 kwietnia 1940 r., zorganizował w więzieniach NKWD na terenie Zachodniej Ukrainy swoiste «zebranie metodyczne».
W tych dniach aresztowano też Wiktora Komszczyńskiego, bohatera naszego kolejnego szkicu biograficznego.
Wiktor Komszczyński urodził się w 1910 r. we wsi Kulczyn w województwie lubelskim w biednej wielodzietnej chłopskiej rodzinie Cypriana i Józefy Komszczyńskich, którzy mieli jeszcze dwóch synów – Mieczysława i Antoniego.
Cyprian Komszczyński do 1925 r. pracował jako robotnik najemny w folwarku należącym do miejscowych właścicieli ziemskich. W 1925 r. ich los się poprawił. Rodzina nabyła 6 ha roli, do uprawy której miała parę koni. Posiadali także dwie krowy i sprzęt rolniczy. Komszczyńscy mieszkali we własnym domu, mieli też stodołę. Ojciec wkrótce zmarł, a Józefa Komszczyńska wyszła ponownie za mąż.
Do 1932 r. Wiktor pobierał nauki: najpierw w szkole, a po jej ukończeniu w seminarium nauczycielskim.
Jego pierwszym miejscem zatrudnienia była szkoła w Osowie w powiecie kostopolskim, do której młody nauczyciel przybył w 1933 r. W tymże roku musiał przerwać działalność pedagogiczną. W latach 1933–1934 Wiktor służył w Wojsku Polskim. W międzyczasie skończył roczny kurs dla podchorążych, po którym przeszedł do rezerwy w tym właśnie stopniu. W 1936 r. po dodatkowych szkoleniach wojskowych awansował na podporucznika.
W 1936 r. Wiktora Komszczyńskiego skierowano na stanowisko nauczyciela we wsi Złaźne w gminie Derażne. Pracował w tej szkole do września 1939 r.
W 1939 r., w przededniu wojny niemiecko-polskiej, młody nauczyciel został zmobilizowany. W wojsku przebywał od 1 do 14 września 1939 r., następnie został zwolniony z powodów zdrowotnych jako niezdolny do służby. Jednostka wojskowa Wiktora stacjonowała we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie 14 września została zbombardowana przez niemieckie samoloty. Wiktor został wówczas kontuzjowany, odłamka pocisku nie udało się wydostać z jego nogi nawet w trakcie leczenia.
Po ustanowieniu władzy radzieckiej pedagog przeprowadził się do Moczulanki, gdzie został zatrudniony jako nauczyciel w zreformowanej radzieckiej szkole. Na nowe miejsce przybył z żoną Julią (c. Józefa, ur. w 1911 r.), również nauczycielką z zawodu, oraz ich synem Krzysztofem, który urodził się w czerwcu 1939 r.
10 kwietnia 1940 r. Ludwipolski Oddział Rejonowy NKWD aresztował Wiktora Komszczyńskiego i osadził w rówieńskim więzieniu. Oskarżono go o to, że był oficerem Wojska Polskiego. Na tradycyjnych dla tej kategorii więźniów przesłuchaniach śledczy sprawdzali biografię «przestępcy», ale nie mieli mu czego zarzucić. Świadkowie też nie dostarczyli niezbędnych informacji. Wszyscy trzej potwierdzili, że Wiktor był oficerem rezerwy, we wrześniu 1939 r. został ranny, po czym był leczony w Moczulance.
Śledczy próbowali wypracować tradycyjną linię oskarżeń opartą na zarzutach brutalnego traktowania uczniów ukraińskich i żydowskich przez polskich nauczycieli. Jednak Stanisław Stachurski, który kiedyś został wezwany do szkoły przez Wiktora Komszczyńskiego, powiedział, że nauczyciel prosił go, aby wpłynął na zachowanie brata, powołując się na to, że zrobiłby to sam, gdyby była to polska szkoła, ale sowiecka edukacja nie pozwalała użycie siły fizycznej wobec uczniów.
Jedynym potwierdzeniem «nieuczciwego» wykonywania przez Wiktora swoich obowiązków była opinia wydana przez przewodniczącego Moczulańskiej Rady Wiejskiej.
Najwyraźniej śledczy Sakulenko nie wziął tego dokumentu pod uwagę, ponieważ 12 lipca 1940 r. umorzył śledztwo w sprawie Wiktora Komszczyńskiego і wypuścił go z aresztu. 16 lipca więzień wyszedł na wolność. Jego dalsze losy nie są nam znane.
Tetiana SAMSONIUK
P. S.: Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane przez Tetianę Samsoniuk na podstawie akt radzieckich organów ścigania przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy posiadają o nich dodatkowe informacje.
CZYTAJ TAKŻE:
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: LUDWIK KAMIŃSKI
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ABRAM SZTYLERMAN
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JÓZEF KAIK
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MARIAN EDMUND KINASZ
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ROMAN BAKINOWSKI
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN NOWAK
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: BOLESŁAW KUCZYŃSKI
OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN KACZMAREK