ABC kultury polskiej: Tadeusz Różewicz – po prostu czytać
Artykuły

Nie sposób omówić w krótkim artykule całej twórczości Tadeusza Różewicza. Powiedzieć, że zajęła go wojna, katastrofizm, człowiek kartoteczny, zbudowany z różnych fragmentów życia, nasz język, nasza mała stabilizacja, zalewające nas śmieci wokół nas i «śmieci» w mediach to niewiele.

Trzeba po prostu wziąć tomiki, dramaty, eseje i czytać je. On też prosił o to, by nie zajmować się jego osobą, a czytać to, co napisał. Po prostu czytać.

Jego brat powiedział do niego w 1943 r.: «Ty będziesz lepiej pisał ode mnie, będziesz lepszym poetą...». I tak się stało. Był wspaniałym poetą, dramaturgiem, eseistą i gawędziarzem.

W moim spotkaniu z Twórczością Różewicza najpierw były wiersze, te powojenne, z tomików «Niepokój» i «Czerwona rękawiczka», które mówiły o tym jak wojna niszczy człowieka, jak człowiek zabija człowieka, a potem długo musi odbudowywać to, co sam zrujnował w innych i w sobie. Potem «Kartoteka», którą zobaczyłem na deskach Teatru Polskiego w Szczecinie. Teatr absurdu to było coś. Objawienie. Życie jest przecież tak samo absurdalne jak ta opowiastka Starca I:

«Jedna Marysia zakochała się na wczasach w Wacku, potem ze sobą chodzili, ale przedtem Wacek, którego Marysia pokochała pierwszą gorącą miłością, chodził z Jadzią, co jednak ukrył przed Marysią i został posłany do wojska. Kiedy napisałam list do Wacka, że spodziewam się dziecka, które poczęło się wcześniej, Wacek nie odpowiadał, lecz mi napisał później, że on się spodziewa dziecka z Jadzią, która chodziła z Tadkiem. Rodzice nie pozwalali mi chodzić z Jackiem, bo Wacek był młodszy ode mnie o 50 lat. Ja mam teraz, «Przyjaciółko», lat 16, a gdy poznałam Gienka, miałam zaledwie 8 lat i wierzyłam w ludzi. Teraz straciłam wiarę w Wacka i jestem w naszym miasteczku wytykana palcami. Poradź, kochana «Przyjaciółko», co robić. Jestem w tym gorszym położeniu, gdyż moja mamusia, która przez 70 lat bezpłodna, wyleczyła się i spodziewa się teraz również dziecka. Czy może być dla mnie jeszcze życie?»

rozewicz

Tadeusz Różewicz. Źródło: Wikipedia

Różewicz był poetą sceptykiem wobec czynów człowieka, wynalazków technicznych. Uważał, że człowiek niesie zniszczenie samemu sobie i światu, w którym mieszka. Porządek świata wymyka się całościowemu uporządkowaniu, nazwaniu, znalezieniu w nieharmonijnej całości. Po co są wojny, skoro nie przynoszą nikomu trwałego dobra? Świat zasypywany pustymi słowami i stosami śmieci nieubłaganie z roku na rok szybciej pędzi na samozatracenie. Etyka, wartości, autorytety giną. Zatracamy się w biologii, szybko przemijamy, gubimy się w technice, w polityce, w biznesie.

Tadeusz Różewicz odmawiał bohaterom współczesnym tragiczności, tej tragiczności, która była koniecznym atrybutem postaci antycznych. Poeta i dramaturg drwił ze stworzonych przez siebie postaci. Był często nowym Stańczykiem XX wieku, który mówił wprost prawdę oczy nam – ludziom.

Tadeusz Różewicz mówi zza grobu. Słuchajcie:
«Co jest pierwsze? Pisanie? Nie. Pierwsze jest czytanie. W moim wieku wydaje mi się, że to, co się czyta, jest równie ważne, jak to, co się pisze. Czasem ważniejsze, ciekawsze. Wieczory autorskie powinny się zmieniać. Jak słucham swoich wierszy, czytanych przez innych, nabieram ochoty, by je poprawić. Albo czytać utwory innych».
«Chciałbym pisać tak, aby ludzie mogli dotknąć moich słów».
«Życie moje zostało pozbawione sensu. W chwili próby walczyłem z bronią w ręku, «przelewałem krew»; jestem w porządku wobec siebie, ludzi, ojczyzny. Ale nie uratowałem sensu życia».
«Mój świat, który próbowałem budować przez pół wieku wali się, pod gruzami domów szpitali i świątyń umiera człowiek i bóg, umiera człowiek i nadzieja, człowiek i miłość».
«Czasy są niby duże, ludzie trochę mali».
«Pomnikomania (budowanie i rozwalanie) jest nasza chorobą narodową… Czekają na nas jeszcze monstrualne niespodzianki…».
«Teraz zawsze jestem sobą. Tak długo wędrowałem, zanim doszedłem do siebie».
«Sukces kiwa na wszystkich palcem w bucie…»

Tadeusz Różewicz choć nie żyje, nie starzeje się. Zajrzyjcie do jego utworów. Przeczytajcie «Kartotekę», «Do piachu», «Kartotekę rozrzuconą», przeczytajcie «Trelemorele» i inne sztuki dramatyczne, przeczytajcie jego wiersze. W takim świecie żyjemy, kiczowatym, absurdalnym i pełnym chaosu. Próbujemy nadać mu jakąś formę, ale ona nam umyka, ucieka.
W kwietniu minęło cztery lata od śmierci Tadeusza Różewicza, który nie dostał Nagrody Nobla, ale widział nasze jasne i ciemne strony, wielkość i małość, heroizm i śmieszność. Sięgnijmy ponownie po jego słowa.

Wiesław PISARSKI,
nauczyciel skierowany do pracy dydaktycznej przez ORPEG do Łucka

Twórczość. Wybrane utwory:

Proza:
1946 – «W łyżce wody» (satyry),
1970 – «Śmierć w starych dekoracjach» (opowiadania),
1971 – «Przygotowanie do wieczoru autorskiego» (szkice, wspomnienia, utwory sceniczne),
1979 – «Opowiadania traumatyczne. Duszyczka» (miniatury literackie),
1980 – «Tarcza z pajęczyny»,
Zbiory wierszy, poematy:
1947 – «Niepokój» (zawiera wiersz «Ocalony»),
1948 – «Czerwona rękawiczka»,
1951 – «Czas, który idzie»,
1956 – «Poemat otwarty»,
1958 – «Formy» (zawiera wiersz «List do ludożerców»),
1960 – «Rozmowa z księciem» (wiersze i proza poetycka),
1961 – «Głos Anonima» (zawiera poemat «Et in Arcadia ego»)
1962 – «Nic w płaszczu Prospera»,
1964 – «Twarz»,
1968 – «Twarz trzecia» (zawiera poematy «Spadanie» i «Non–stop–show»),
1969 – «Regio» (zawiera poemat prozą «Złowiony»),
1977 – «Duszyczka» (poemat prozą),
1998 – «Zawsze fragment. Recycling»,
1999 – «Matka odchodzi» – książka otrzymała laur Śląskiego Wawrzynu Literackiego za 1999 oraz Nike w 2000,
2001 – «Nożyk profesora» (poemat i wiersze),
2002 – «Szara strefa»,
2005 – «Uśmiechy»,
2007 – «Nauka chodzenia. Gehen lernen»,
2008 – «Kup kota w worku»,
2011 – «Historia pięciu wierszy»,
2012 – «to i owo»,
2015 – «Ostatnia wolność»,
2015 – «Znikanie».

Dramaty:
1960 – «Kartoteka»,
1962 – «Grupa Laokoona»,
1964 – «Świadkowie albo nasza mała stabilizacja»,
1965 – «Śmieszny staruszek»,
1965 – «Wyszedł z domu»,
1969 – «Stara kobieta wysiaduje»,
1970 – «Akt przerywany»,
1975 – «Białe małżeństwo»,
1979 – «Śmierć w starych dekoracjach»,
1979 – «Do piachu»,
1982 – «Pułapka»,
1997 – «Kartoteka rozrzucona»,
1997 – «Palacz».

CZYTAJ TAKŻE:

ABC KULTURY POLSKIEJ: KAŻDY Z NAS JEST DZIECKIEM KOCHANOWSKIEGO

ABC KULTURY POLSKIEJ: ANDRZEJ STASIUK – CUD DOŚWIADCZANIA ŻYCIA

ABC KULTURY POLSKIEJ: WSZECHŚWIAT STANISŁAWA LEMA

KSIĘGI OLGI TOKARCZUK

ABC KULTURY POLSKIEJ: W JEGO KSIĄŻKACH ZNAJDZIESZ TO, CO DLA CIEBIE NAJWAŻNIEJSZE

Powiązane publikacje
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
ABC kultury polskiej: Kazimierz Wierzyński – awangardowy artysta, poeta frontowy
Artykuły
Postać Kazimierza Wierzyńskiego jest wyjątkowym przykładem tego, że patriotyzm niczego nie ogranicza, nie narzuca jednej konkretnej roli, czy martyrologii. Czy można być równocześnie i awangardowym artystą, naruszającym normy ówczesnej poezji, i «poetą frontowym», zawsze gotowym walczyć o Polskę? Kazimierz Wierzyński taki właśnie był…
29 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Antoine Cierplikowski – najsłynniejszy fryzjer świata
Artykuły
Wielkie pokazy mody znanych projektantów organizowane w XXI wieku na wzór spektakularnych przedstawień nie dziwią ani nie zaskakują już nikogo. Ogólnoświatowe konkursy mistrzów grzebienia i nożyczek także są wyjątkowymi artystycznymi przedsięwzięciami. Droga do takiego postrzegania pracy ludzi kojarzących się tylko ze zwykłym rzemiosłem szycia i strzyżenia nie była ani prosta, ani usłana różami.
07 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Kornel Makuszyński – pisarz z uśmiechem w herbie
Artykuły
Kornel Makuszyński urodził się w Stryju w 1884 r. Tam też rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nie dane jednak było mu zostać absolwentem tej szkoły, ponieważ już po pierwszej klasie został z niej relegowany.
25 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Sanah – piosenkarka skazana na wielki sukces
Artykuły
15 sierpnia 2023 r. zagrała piękny koncert na Stadionie Śląskim w Chorzowie, potem wystąpiła jeszcze na Stadionie Narodowym im. Kazimierza Górskiego w Warszawie i w końcu zachwyciła widzów na Polsat Plus Arenie w Gdańsku. W minionym roku wszędzie zapełniła stadiony po brzegi. Jej piosenek łącznie słuchało ponad 170 tysięcy widzów.
23 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Dominik Połoński – wiolonczelista niezłomny
Artykuły
Był genialnym i wybitnym wiolonczelistą. Przez zły los został naznaczony piętnem śmierci w samym środku swojej kariery. Wszystko przez nowotwór mózgu i kolejne ciężkie operacje. Był jedynym na świecie muzykiem, który grał na wiolonczeli, używając tylko prawej ręki. W jednym z wywiadów stwierdził zdecydowanie: «Pokonałem raka mózgu jedynie dla wiolonczeli».
10 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Wiesław Ochman – najwybitniejszy wśród wybitnych
Artykuły
Wiesław Ochman urodził się krótko przed II wojną światową, w roku 1937. Jego ojciec został aresztowany przez Niemców w roku 1944 i nikt więcej o nim niczego się nie dowiedział. Syn już nigdy nie zobaczył ojca. Wychowywała go matka, która zaszczepiła w nim zainteresowania artystyczne.
03 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Muzyka w Krakowie
Artykuły
Europejska Stolica Kultury to miasto naszego kontynentu wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku ma możliwość zaprezentowania wszelkich aspektów i obszarów życia kulturalnego samego miasta, regionu a także państwa. Aby otrzymać tak zaszczytne i zobowiązujące wyróżnienie miasta kandydackie muszą spełnić wiele warunków przewidzianych w aktach prawnych kodyfikacji unijnej.
01 grudnia 2023
ABC kultury polskiej: Gustaw Holoubek – czarodziej polskiej sceny teatralnej
Artykuły
Umiał zagrać każdą rolę, jaką życie zawodowe przed nim postawiło: Andrzeja Keniga z filmu «Prawo i pięść» z niezwykłą piosenką śpiewaną przez Edmunda Fettinga, Gustawa-Konrada w «Dziadach», króla Władysława Jagiełłę i Kordiana. Był niezwykłym aktorem i człowiekiem. Umiał przekazać w każdej swojej roli uniwersalne prawdy o człowieku i świecie.
20 listopada 2023