ABC kultury polskiej: Obrazy malowane prawie od linijki
Artykuły

Leon Chwistek był przede wszystkim wybitnym matematykiem oraz filozofem z tytułem doktora, który obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1906 r. W krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych studiował pod kierunkiem Józefa Mehoffera zaledwie pół roku. To jednak, jak czas pokazał, połączone z wyjątkowym talentem przełożyło się na niepowtarzalne obrazy, a Chwistek wszedł do panteonu polskich artystów XX wieku.

Matematyka, logika i malarstwo stanowiły w życiu tego człowieka nieodłączną całość. W swych kompozycjach stosował zmienny rytm mocno geometrycznych, przenikających i łączących się kształtów oraz figur pokrywających całą płaszczyznę płótna. Czas, jaki spędził w Paryżu, odcisnął na zawsze piętno na warsztacie artysty. To tam zetknął się z twórczością kubistów. Styl, jakim posługiwał się Leon Chwistek, nazwano formizmem.

Portret Leona Chwistka, 907–1912 r. Public domain

Niezwykle częstym tematem, po który sięgał artysta, był taniec albo pojedynek. Zapewne były to motywy umożliwiające mu tworzenie dynamicznych, pełnych ekspresji układów. Takim obrazem jest «Szermierka» z 1920 r., najbardziej rozpoznawalna, nowatorska i awangardowa w swojej formie praca malarza.

«Szermierka», 1920 r. Public domain

Chwistek poszukiwał także odpowiedniej dla siebie i swoich prac palety barw. Eksperymentował w tym zakresie dość mocno, malując raz w kolorach ciemnych, nawet agresywnych, a innym razem stosował tonację świetlistą i mocno rozjaśnioną. Widać to zwłaszcza w jego pracach, w których tematem przewodnim są tańczący ludzie, lub małych akwarelach, gdzie odnajdujemy jego niczym nieograniczone fantazje architektoniczne.

«Uczta», ok. 1925 r. Public domain

«Portret żony», 1927 r. Public domain

Leon Chwistek był ponadto niezwykle barwną osobistością pierwszej połowy XX wieku. W Getyndze, w której rozwijał swoje zainteresowania matematyczne, poznał innego wybitnego polskiego matematyka Hugona Steinhausa – jego siostra Olga okazała się być miłością życia artysty. W Paryżu stoczył pojedynek w obronie czci swojej narzeczonej, obrażonej przez innego malarza Władysława Dunin-Borkowskiego. Pojedynek odbył się na Placu Zgody. Sekundantem matematyka był Bolesław Wieniawa-Długoszowski, dzięki któremu poznał, przebywającego właśnie w Paryżu, Józefa Piłsudskiego.

Matematyk wygrał raniąc swego przeciwnika w skroń i ucho. Nazajutrz paryskie gazety rozpisywały się o głupocie i nieodpowiedzialności Polaków urządzających miedzy sobą jakieś pojedynki. W Krakowie i Lwowie spędził większość swojego życia. Przez prawie dwadzieścia lat był nauczycielem matematyki w krakowskim III Gimnazjum imienia króla Jana Sobieskiego w Krakowie, później wykładał ten przedmiot na Uniwersytecie Jagiellońskim, na którym dostał zgodę na zrobienie habilitacji, jednakże pod warunkiem, że nie będzie ubiegał się o katedrę w tym mieście.

Dla takiego konserwatywnego miejsca, jakim był wówczas gród Kraka, naukowiec prowadzący życie awangardowego artysty był nie do przyjęcia. Za wstawiennictwem wybitnego matematyka Stefana Banacha Chwistkowi udało się w końcu objąć katedrę logiki matematycznej we Lwowie, w którym czuł się jak ryba w wodzie. Miał tu zresztą wyśmienite towarzystwo w osobach Stefana Banacha, Stanisława Ulama czy Włodzimierza Stożka, z którymi spotykał się w słynnej kawiarni matematyków lwowskich – «Szkockiej».

Przez wiele lat Chwistek przyjaźnił się z Witkacym, jednakże znajomość ta rozpadła się przede wszystkim z powodu politycznych poglądów matematyka-malarza. Witkacy, który na własne oczy widział w Moskwie rewolucję bolszewicką, nie mógł zaakceptować i zrozumieć fascynacji przyjaciela socjalizmem.

Trudno powiedzieć, czy Leon Chwistek zdołał się kiedykolwiek otrząsnąć z odurzenia ideologią socjalizmu. Niezależnie jednak od kontrowersyjnych poglądów politycznych jest na pewno bardzo ważną postacią dla polskiej sztuki oraz nauki, a jego osiągnięcia w tym zakresie stanowią niewyczerpane źródło inspiracji oraz badań.

Gabriela Woźniak-Kowalik,
nauczycielka skierowana do Łucka i Kowla przez ORPEG

Powiązane publikacje
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
ABC kultury polskiej: Kazimierz Wierzyński – awangardowy artysta, poeta frontowy
Artykuły
Postać Kazimierza Wierzyńskiego jest wyjątkowym przykładem tego, że patriotyzm niczego nie ogranicza, nie narzuca jednej konkretnej roli, czy martyrologii. Czy można być równocześnie i awangardowym artystą, naruszającym normy ówczesnej poezji, i «poetą frontowym», zawsze gotowym walczyć o Polskę? Kazimierz Wierzyński taki właśnie był…
29 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Antoine Cierplikowski – najsłynniejszy fryzjer świata
Artykuły
Wielkie pokazy mody znanych projektantów organizowane w XXI wieku na wzór spektakularnych przedstawień nie dziwią ani nie zaskakują już nikogo. Ogólnoświatowe konkursy mistrzów grzebienia i nożyczek także są wyjątkowymi artystycznymi przedsięwzięciami. Droga do takiego postrzegania pracy ludzi kojarzących się tylko ze zwykłym rzemiosłem szycia i strzyżenia nie była ani prosta, ani usłana różami.
07 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Kornel Makuszyński – pisarz z uśmiechem w herbie
Artykuły
Kornel Makuszyński urodził się w Stryju w 1884 r. Tam też rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nie dane jednak było mu zostać absolwentem tej szkoły, ponieważ już po pierwszej klasie został z niej relegowany.
25 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Sanah – piosenkarka skazana na wielki sukces
Artykuły
15 sierpnia 2023 r. zagrała piękny koncert na Stadionie Śląskim w Chorzowie, potem wystąpiła jeszcze na Stadionie Narodowym im. Kazimierza Górskiego w Warszawie i w końcu zachwyciła widzów na Polsat Plus Arenie w Gdańsku. W minionym roku wszędzie zapełniła stadiony po brzegi. Jej piosenek łącznie słuchało ponad 170 tysięcy widzów.
23 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Dominik Połoński – wiolonczelista niezłomny
Artykuły
Był genialnym i wybitnym wiolonczelistą. Przez zły los został naznaczony piętnem śmierci w samym środku swojej kariery. Wszystko przez nowotwór mózgu i kolejne ciężkie operacje. Był jedynym na świecie muzykiem, który grał na wiolonczeli, używając tylko prawej ręki. W jednym z wywiadów stwierdził zdecydowanie: «Pokonałem raka mózgu jedynie dla wiolonczeli».
10 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Wiesław Ochman – najwybitniejszy wśród wybitnych
Artykuły
Wiesław Ochman urodził się krótko przed II wojną światową, w roku 1937. Jego ojciec został aresztowany przez Niemców w roku 1944 i nikt więcej o nim niczego się nie dowiedział. Syn już nigdy nie zobaczył ojca. Wychowywała go matka, która zaszczepiła w nim zainteresowania artystyczne.
03 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Muzyka w Krakowie
Artykuły
Europejska Stolica Kultury to miasto naszego kontynentu wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku ma możliwość zaprezentowania wszelkich aspektów i obszarów życia kulturalnego samego miasta, regionu a także państwa. Aby otrzymać tak zaszczytne i zobowiązujące wyróżnienie miasta kandydackie muszą spełnić wiele warunków przewidzianych w aktach prawnych kodyfikacji unijnej.
01 grudnia 2023
ABC kultury polskiej: Gustaw Holoubek – czarodziej polskiej sceny teatralnej
Artykuły
Umiał zagrać każdą rolę, jaką życie zawodowe przed nim postawiło: Andrzeja Keniga z filmu «Prawo i pięść» z niezwykłą piosenką śpiewaną przez Edmunda Fettinga, Gustawa-Konrada w «Dziadach», króla Władysława Jagiełłę i Kordiana. Był niezwykłym aktorem i człowiekiem. Umiał przekazać w każdej swojej roli uniwersalne prawdy o człowieku i świecie.
20 listopada 2023