Ocaleni od zapomnienia: Michał Mickiewicz
Artykuły

Jako kontynuację cyklu artykułów poświęconych losom nauczycieli polskich, którzy doświadczyli represji ze strony radzieckiego reżimu w latach 1939–1941, proponujemy uwadze naszych Czytelników szkic biograficzny o Michale Mickiewiczu – nauczycielu niepełnej szkoły średniej w Kostopolu.

Michał Mickiewicz urodził się w 1903 r. w miasteczku Łokacze (obecnie miasto rejonowe w obwodzie wołyńskim) w rodzinie Marcina (ur. w 1879 r.) i Honoraty (ur. w 1887 r.) Mickiewiczów. Jego ojciec był robotnikiem, matka zajmowała się wychowaniem dzieci, których w rodzinie było troje (Michał miał dwóch braci) i prowadziła gospodarstwo domowe. Wiadomo, że na początku II wojny światowej Marcin i Honorata mieszkali we wsi Pożarki w powiecie łuckim (obecnie rejon rożyszczeński w obwodzie wołyńskim), jeden z braci Michała pracował jako nauczyciel we Lwowie, drugi mieszkał w Łokaczach.

Dzieciństwo Michała minęło we wsi Zawisznia w województwie lwowskim (obecnie rejon sokalski w obwodzie lwowskim). W 1921 r. dostał się do Seminarium Nauczycielskiego w Wągrowcu, które ukończył w 1926 r. W tymże roku został powołany do Wojska Polskiego. Służbę zakończył przedwcześnie z powodu choroby.

W 1927 r. Michał przybył do Kostopola (obecnie obwód rówieński), gdzie rozpoczął pracę w jednej ze szkół. Mieszkał przy ul. Cerkiewnej 13 razem z żoną Leokadią (ur. w 1902 r.) i córką Wiesławą (ur. w 1931 r.).

Po przybyciu na Wołyń nauczyciel dołączył do Związku Strzeleckiego. Niejednokrotnie w rubryce «Ocaleni od zapomnienia» wspominaliśmy o działalności tej paramilitarnej organizacji ściśle związanej z Józefem Piłsudskim, która zajmowała się wychowaniem młodzieży w wieku 15–18 lat. Była ona podstawą budowania struktur wojskowych Legionów Polskich, które walczyły o niepodległość Polski. Po I wojnie światowej działalność organizacji wznowiono i podporządkowano Ministerstwu Spraw Wojskowych. Ośrodki Związku Strzeleckiego pojawiły się na terenie województwa wołyńskiego, w tym w Kostopolu, gdzie według Michała Mickiewicza należała do nich przeważnie młodzież z rodzin chłopskich i robotniczych, która później odbywała o trzy miesiące krótszą służbę wojskową.

W 1937 r. Michał Mickiewicz został członkiem partii Obóz Zjednoczenia Narodowego i Związku Szlachty Zagrodowej, w którym objął stanowisko sekretarza. Należy podkreślić, że Związek Szlachty Zagrodowej nie cieszył się dobrą opinią wśród przedstawicieli mniejszości narodowych na Wołyniu. Nie jest tajemnicą, że na zebraniach jej członków niejednokrotnie prezentowano pomysły radykalnego rozwiązania kwestii wzmocnienia polskiej obecności na terenach graniczących z USRR, gdzie popularne były idee komunistyczne. Często w niełaskę «zagrodowców» popadała ludność żydowska, szczególnie gdy w Europie szerzyły się nastroje antysemickie. I chociaż sam Michał twierdził, że zadanie organizacji polegało na nawróceniu na katolicyzm Polaków, którzy w okresie Imperium Rosyjskiego przeszli na prawosławie, były także fakty świadczące o tym, że Szlachta Zagrodowa zastraszała miejscowych Ukraińców, w ten sposób zmuszając ich do przejścia na katolicyzm.

Jeśli chodzi o członkostwo Michała Mickiewicza w OZN, możemy jedynie potwierdzić, że większość nauczycieli szkół państwowych, urzędników i funkcjonariuszy pod koniec lat 30. przynależała do tej partii, chociaż nie prowadziła aktywnego życia politycznego. Michał mówił, że tylko dwukrotnie w 1937 r. uczestniczył w zebraniu OZN w Kostopolu.

21 września 1939 r. Michał Mickiewicz został aresztowany przez żołnierzy Armii Czerwonej, którzy wkroczyli do Kostopola. Razem z innymi zatrzymanymi został osadzony w więzieniu NKWD w Równem, które wtedy było przepełnione policjantami, polskimi urzędnikami, działaczami społecznymi, czyli przedstawicielami tych warstw społecznych, w których władze radzieckie widziały zagrożenie dla swojego istnienia. W pierwszych dniach okupacji radzieckiej wobec wszystkich tych osób wszczęta została fala aresztowań prewencyjnych.

Mickiewicz foto 1

Funkcjonariusze NKWD nie dawali rady z jednoczesnym prowadzeniem tak dużej liczby spraw kryminalnych. Śledczy Zarządu NKWD w obwodzie rówieńskim, sierżant bezpieczeństwa narodowego Duchowny, który prowadził śledztwo wobec Michała Mickiewicza, dopiero 15 lutego 1940 r., pięć miesięcy po aresztowaniu, po raz pierwszy przesłuchał więźnia. 19 lutego tegoż roku wydał rozporządzenie o przesunięciu terminu prowadzenia śledztwa o jeden miesiąc argumentując, że «śledztwo musi przeprowadzić szereg dodatkowych działań, tj. przeprowadzić przesłuchanie świadków i konfrontacje ich z oskarżonym». Rzeczywiście 9–14 marca 1940 r. w sprawie Michała Mickiewicza przesłuchano przewodniczącego Kostopolskiej Rady Miejeskiej Łazarza Waldmana, członka Rejonowego Komitetu Wykonawczego Fedora Poliszczuka, prezesów okręgowych komisji wyborczych Stepana Aleksijczuka і Oleksandra Miluszewicza. Wszyscy świadkowie, używając terminologii radzieckiej, uznali Michała Mickiewicza za szowinistę, przekonywali śledczych, że był przeciwnikiem Związku Radzieckiego, «największym i zdeklarowanym wrogiem», ale żadnych konkretnych faktów jego antyradzieckiej działalności wymienić nie potrafili.

Mickiewicz foto 3

Mickiewicz foto 2

23 sierpnia 1940 r. sprawę Michała Mickiewicza rozpatrzył w Kijowie śledczy NKWD USRR Kerekez, który postanowił od nowa przesłuchać aresztowanego, po czym sprawę skierowano do rozpatrzenia przez Kolegium Specjalne NKWD ZSRR. Ponowne przesłuchanie Michała miało miejsce 1 października 1940 r. w więzieniu w Kirowogradzie. Te same pytania, te same odpowiedzi, jednak tym razem więzień także nie przyznał się do zarzucanych mu czynów.

26 kwietnia 1941 r. «za aktywne wsparcie walki przeciw ruchowi rewolucyjnemu» Michał Mickiewicz został skazany na osiem lat pozbawienia wolności. Karę odbywał w obozie «Siewwostłag».

Mickiewicz foto 4

Według postanowienia Prokuratury Obwodu Rówieńskiego z dnia 9 czerwca 1989 r. Michał Mickiewicz został zrehabilitowany. Dalszy los nauczyciela z Kostopola nie jest nam znany.

Tetiana SAMSONIUK

P. S.: Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane przez Tetianę Samsoniuk na podstawie akt radzieckich organów ścigania przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy mają o nich dodatkowe informacje.

CZYTAJ TAKŻE:

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: STANISŁAW CAŁA

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN JUCZEWSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JEWLAMPIJ HRYHORJEW

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: WALERIAN ŚLIWIŃSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: NINA OSSOWSKA

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: OLIMPIUSZ MAZUR

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MECHEL GLASS

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ALEKSANDER ZGLINICKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: EDWARD CHLEBIK

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: TADEUSZ ŚCIWIARSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: CZESŁAW BOGDANOWICZ

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: WACŁAWA CAŁOWA

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MARIAN STAWIARZ

 

Powiązane publikacje
Represje wobec wołyńskich Polaków: Współpracownik wywiadu wojskowego
Artykuły
W zespole 4666 Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego znajdują się sprawy przeciwko polskim oficerom wojskowym. Ponieważ służba w wojsku nie jest sama w sobie przestępstwem, sowieccy funkcjonariusze oskarżali żołnierzy o działalność kontrrewolucyjną, aby stworzyć pozory legalności.
27 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Maniewicki wyzyskiwacz
Artykuły
Najliczniejszą grupę Polaków aresztowanych za pierwszych sowietów, tj. w latach 1939–1941, stanowili policjanci, konfidenci policji i urzędnicy. Wśród zatrzymanych byli jednak także przedstawiciele bogatszych warstw społeczeństwa.
13 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci z Poddębiec oraz ich konfidenci
Artykuły
Kontynuując temat aresztowanych funkcjonariuszy policji, proponujemy uwadze Czytelników przegląd spraw karnych z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego przeciwko policjantom ze wsi Poddębce koło Łucka, a także przeciwko jednemu z tajnych współpracowników policji.
16 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci, wrogowie władzy sowieckiej
Artykuły
17 września 1939 r. Związek Sowiecki bez wypowiedzenia wojny zaatakował Polskę, która desperacko broniła się przed armią III Rzeszy. Przez okupowane przez sowietów terytoria, w tym na Wołyniu, przetoczyła się fala represji, których pierwszymi ofiarami stały się osoby będące potencjalnym zagrożeniem dla nowych gospodarzy. Dużą grupę aresztowanych stanowili funkcjonariusze policji.
04 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Sprawa o przekroczenie granicy
Artykuły
Wśród licznych spraw karnych przeciwko Polakom oskarżonym o działalność kontrrewolucyjną, której w większości przypadków nie prowadzono, zdarzają się również inne przestępstwa. Jedna z takich spraw dotyczy mieszkańców Kowla, którzy zostali zatrzymani podczas nielegalnego przekraczania granicy.
12 grudnia 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Dalsze ich losy nie są znane
Artykuły
Sprawa karna, jeżeli w chwili jej zakończenia oskarżony jeszcze żył, najczęściej nie zawiera informacji o jego dalszych losach. Jednakże wyrok pozbawienia wolności nie powinien stać się wyrokiem zapomnienia.
30 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Śmierć w więzieniu
Artykuły
W poprzednim numerze «Monitora Wołyńskiego» pisaliśmy o losach represjonowanych Polaków, których akta zostały niedawno opublikowane przez Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego. W dalszym ciągu przybliżamy czytelnikom ich losy.
16 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: «Skierować do łagru»
Artykuły
Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego (ДАВО) udostępniło kolejne sprawy karne z wcześniej utajnionego zespołu archiwalnego. Są wśród nich także sprawy wszczęte przeciwko mieszkańcom Wołynia narodowości polskiej.
31 października 2023
Edward Chlebik, nauczyciel z Niwecka: ciąg dalszy historii
Artykuły
«Z wielkim zainteresowaniem przeczytaliśmy artykuł pod tytułem «Ocaleni od zapomnienia: Edward Chlebik». Nazywam się Zofia Chilvers, dawniej Chlebik, a moim dziadkiem był Edward Chlebik» – tak zaczyna się mail do redakcji «Monitora Wołyńskiego», dzięki któremu poznaliśmy dalsze losy jeszcze jednego bohatera rubryki «Ocaleni od zapomnienia».
28 września 2023