ABC kultury polskiej: Sięgnij po utwory Leopolda Tyrmanda
Artykuły

Rok 2020 został ustanowiony przez Sejm RP Rokiem Leopolda Tyrmanda – prozaika, publicysty i krytyka muzycznego. Na pewno warto sięgnąć do jego utworów, m.in. do powieści kryminalnej «Zły», «Dziennika 1954» i powieści «Życie towarzyskie i uczuciowe».

Powieść «Zły» przeniesie nas w przestępczy świat powojennej Warszawy. Opowiada o walce Henryka Nowaka z półświatkiem chuligańskim Warszawy. Jego znakiem rozpoznawczym są białe, ostro świecące oczy. Oznaczają one zemstę. Akcja powieści dzieje się w różnych miejscach stolicy Polski i przewija się w niej wiele postaci, z którymi lepiej nie mieć do czynienia. Między wierszami autor zdołał przemycić krytykę powojennych porządków w Polsce Ludowej. Na szczęście ówczesna cenzura nie zatrzymała powieści i mogła stać się ona hitem PRL-u lat 50. Za ten utwór autor otrzymał talon na samochód, a milicja zaprosiła go na cykl wykładów o chuligaństwie.

«Dziennik 1954» to relacja z pierwszych miesięcy roku 1954, kiedy Tyrmand miał zakaz publikowania i z konieczności notował swe myśli w dzienniku. Zapiski objęły okres od 1 stycznia do 2 kwietnia. Fragment dziennika wydrukował «Tygodnik Powszechny» w 1956 r., w czasie odwilży. Pierwsze wydanie ukazało się dopiero w 1980 r. w Londynie. Notatki dotyczą wielu aspektów cywilizacyjnych i estetycznych, Tyrmand narzeka też na brud panujący wówczas w Warszawie oraz opisuje swoje przygody miłosne. Autor krytykuje w dzienniku wiele osób propagujących komunizm i kolaborujących z reżimem sowieckim. Pisze o około 500 ówczesnych twórcach.

W relacji Tyrmanda pojawia się termin «bikiniarz» pochodzący od krawatów, na których wyobrażony był wybuch bomby atomowej na atolu Bikini w 1946 r. Określał on osobę, która nie chciała stosować się do norm panujących w danym czasie i manifestowała to swoim ekstrawaganckim strojem. Tyrmand uważał się za bikiniarza. W latach 50. znany był z noszenia ekscentrycznych strojów jako symbolu sprzeciwu wobec rzeczywistości.

W powieści «Życie towarzyskie i uczuciowe» twórca skrytykował postawy pisarzy, poetów, dziennikarzy i reżyserów, którzy oddali się na usługi państwu komunistycznemu w zamian za lepsze życie. Autor przedstawił upadek zasad, honoru i etycznego postępowania. Powieść została wydana w roku 1967 w Instytucie Literackim w Paryżu.

Leopold Tyrmand

Leopold Tyrmand urodził się 16 maja 1920 r. w Warszawie. Po ukończeniu gimnazjum wyjechał na studia do Paryża. Wojna zastała go w Warszawie, skąd z początkiem niemieckiej okupacji uciekł do Wilna. Rodzice trafili do Majdanka – ojciec zginął, matce udało się przeżyć, po wojnie mieszkała w Izraelu.

Po zajęciu Wilna przez wojska radzieckie podjął pracę w dzienniku «Prawda Komsomolska» wydawanym po polsku, gdzie publikował felietony «Na kanwie dnia». W 1941 r. został skazany na osiem lat więzienia za przynależność do antyradzieckiej organizacji. Zdołał jednak uciec z pociągu zbombardowanego przez niemieckie samoloty. Potem przedostał się do Francji, a następnie do Norwegii. Pracował w tym okresie jako tłumacz, kelner, robotnik kolejowy i marynarz. Współpracował z Międzynarodowym Czerwonym Krzyżem, był reporterem Polpressu i kierownikiem biura prasowego polskiego poselstwa w Kopenhadze.

Po wojnie wrócił do Polski, pracował w redakcjach różnych polskich gazet, m.in. w «Przekroju» oraz w «Tygodniku Powszechnym», a także w Polskim Radiu. W przededniu destalinizacji stracił pracę jako dziennikarz, w związku z nieoficjalnym zakazem publikacji nie mógł także wydawać książek. Sytuacja zmieniła się w czasie odwilży, kiedy po wydaniu kultowej powieści «Zły» uznanej za jeden ze zwiastunów zmian w polskiej literaturze stał się rozpoznawalną w Polsce postacią oraz ikoną kultury lat 50. Był także liderem ruchu jazzowego w Polsce: organizował festiwale i koncerty, wydał monografię «U brzegów jazzu». Zafascynował się tym gatunkiem muzycznym jeszcze podczas pobytu w Paryżu.

Zaostrzenie polityki wewnętrznej doprowadziło do tego, że Leopold Tyrmand znowu miał zakaz publikacji. W 1965 r. opuścił Polskę. Nigdy już do kraju nie powrócił. Mieszkał w różnych krajach europejskich oraz w Izraelu, następnie osiadł w Stanach Zjednoczonych. W tym okresie współpracował m.in. z paryską «Kulturą» i z «The New Yorker».

Zmarł na zawał serca 19 marca 1985 r. Został pochowany na cmentarzu Wellwood w Pinelawn w Long Island.

Wiesław PISARSKI,
nauczyciel języka polskiego skierowany do Kowla przez ORPEG
Fot. Adrian Grycuk, Wikipedia, Wikimedia Commons

CZYTAJ TAKŻE:

ABC KULTURY POLSKIEJ: PONADCZASOWA AGNIESZKA OSIECKA

ABC KULTURY POLSKIEJ: JACEK KACZMARSKI – BARD «SOLIDARNOŚCI»

ABC KULTURY POLSKIEJ: ANDRZEJ WAJDA – REŻYSER PRACOHOLIK, REŻYSER SPEŁNIONY

ABC KULTURY POLSKIEJ: EDWARD STACHURA – KASKADER LITERATURY

ABC KULTURY POLSKIEJ: ŚWIAT GUSTAWA HERLINGA-GRUDZIŃSKIEGO

ABC KULTURY POLSKIEJ: KRZYSZTOF KIEŚLOWSKI – RZEMIEŚLNIK FILMU

ABC KULTURY POLSKIEJ: KRZYSZTOF MYSZKOWSKI – BARD ZE ZŁOCIEŃCAABC KULTURY POLSKIEJ: KRZYSZTOF MYSZKOWSKI – BARD ZE ZŁOCIEŃCA

Powiązane publikacje
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
ABC kultury polskiej: Kazimierz Wierzyński – awangardowy artysta, poeta frontowy
Artykuły
Postać Kazimierza Wierzyńskiego jest wyjątkowym przykładem tego, że patriotyzm niczego nie ogranicza, nie narzuca jednej konkretnej roli, czy martyrologii. Czy można być równocześnie i awangardowym artystą, naruszającym normy ówczesnej poezji, i «poetą frontowym», zawsze gotowym walczyć o Polskę? Kazimierz Wierzyński taki właśnie był…
29 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Antoine Cierplikowski – najsłynniejszy fryzjer świata
Artykuły
Wielkie pokazy mody znanych projektantów organizowane w XXI wieku na wzór spektakularnych przedstawień nie dziwią ani nie zaskakują już nikogo. Ogólnoświatowe konkursy mistrzów grzebienia i nożyczek także są wyjątkowymi artystycznymi przedsięwzięciami. Droga do takiego postrzegania pracy ludzi kojarzących się tylko ze zwykłym rzemiosłem szycia i strzyżenia nie była ani prosta, ani usłana różami.
07 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Kornel Makuszyński – pisarz z uśmiechem w herbie
Artykuły
Kornel Makuszyński urodził się w Stryju w 1884 r. Tam też rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nie dane jednak było mu zostać absolwentem tej szkoły, ponieważ już po pierwszej klasie został z niej relegowany.
25 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Sanah – piosenkarka skazana na wielki sukces
Artykuły
15 sierpnia 2023 r. zagrała piękny koncert na Stadionie Śląskim w Chorzowie, potem wystąpiła jeszcze na Stadionie Narodowym im. Kazimierza Górskiego w Warszawie i w końcu zachwyciła widzów na Polsat Plus Arenie w Gdańsku. W minionym roku wszędzie zapełniła stadiony po brzegi. Jej piosenek łącznie słuchało ponad 170 tysięcy widzów.
23 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Dominik Połoński – wiolonczelista niezłomny
Artykuły
Był genialnym i wybitnym wiolonczelistą. Przez zły los został naznaczony piętnem śmierci w samym środku swojej kariery. Wszystko przez nowotwór mózgu i kolejne ciężkie operacje. Był jedynym na świecie muzykiem, który grał na wiolonczeli, używając tylko prawej ręki. W jednym z wywiadów stwierdził zdecydowanie: «Pokonałem raka mózgu jedynie dla wiolonczeli».
10 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Wiesław Ochman – najwybitniejszy wśród wybitnych
Artykuły
Wiesław Ochman urodził się krótko przed II wojną światową, w roku 1937. Jego ojciec został aresztowany przez Niemców w roku 1944 i nikt więcej o nim niczego się nie dowiedział. Syn już nigdy nie zobaczył ojca. Wychowywała go matka, która zaszczepiła w nim zainteresowania artystyczne.
03 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Muzyka w Krakowie
Artykuły
Europejska Stolica Kultury to miasto naszego kontynentu wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku ma możliwość zaprezentowania wszelkich aspektów i obszarów życia kulturalnego samego miasta, regionu a także państwa. Aby otrzymać tak zaszczytne i zobowiązujące wyróżnienie miasta kandydackie muszą spełnić wiele warunków przewidzianych w aktach prawnych kodyfikacji unijnej.
01 grudnia 2023
ABC kultury polskiej: Gustaw Holoubek – czarodziej polskiej sceny teatralnej
Artykuły
Umiał zagrać każdą rolę, jaką życie zawodowe przed nim postawiło: Andrzeja Keniga z filmu «Prawo i pięść» z niezwykłą piosenką śpiewaną przez Edmunda Fettinga, Gustawa-Konrada w «Dziadach», króla Władysława Jagiełłę i Kordiana. Był niezwykłym aktorem i człowiekiem. Umiał przekazać w każdej swojej roli uniwersalne prawdy o człowieku i świecie.
20 listopada 2023