Ocaleni od zapomnienia: Stanisław Ostrowski
Artykuły

Kontynuując cykl artykułów o polskich nauczycielach, którzy doznali prześladowań ze strony władz radzieckich w latach 1939–1941, proponujemy uwadze Czytelników szkic biograficzny o Stanisławie Ostrowskim, który pracował jako nauczyciel we wsi Bereżki w powiecie sarneńskim.

Stanisław Ostrowski urodził się w 1911 r. we wsi Stary Żuków w rodzinie młynarza Józefa Ostrowskiego. Akta śledztwa nie zawierają informacji o matce Stanisława. Wiadomo, że był jedynakiem. Na początku II wojny światowej jego ojciec Józef Ostrowski mieszkał w Krzemieńcu.

Tam też Stanisław zdobył wykształcenie pedagogiczne w latach 1926–1932. W 1932 r. został powołany do Wojska Polskiego. Od razu trafił na roczny kurs podchorążych w Równem. Po demobilizacji w roku 1933 rozpoczął pracę nauczycielską w Bereżkach (obecnie rejon dąbrowicki w obwodzie rówieńskim). Podobnie jak większość pedagogów w regionie, był członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego, któremu na Wołyniu przewodniczył Jakub Hoffman.

W Bereżkach Stanisław ożenił się z Ireną Jarząbską (ur. w 1918 r.). Małżeństwo mieszkało z matką Ireny, nauczycielką szkoły w Bereżkach Wandą Jarząbską (ur. w 1890 r.). W 1937 r. urodził im się syn Zbigniew.

W 1934 r. Stanisława Ostrowskiego powtórnie wezwano do wojska. W 1935 r. po uzyskaniu stopnia podporucznika przeszedł do rezerwy. Nauczyciel był powoływany do wojska jeszcze dwa razy: w latach 1936–1937 i pod koniec sierpnia 1939 r. II wojna światowa zaczęła się dla niego 28 sierpnia 1939 r. Wtedy skierowano go do Składnicy Materiału Intendenckiego Nr 2 w Lublinie. Na początku września tegoż roku jednostka, w której służył Ostrowski, wycofała się do Dubna, a 18 września, po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej, została rozwiązana. Bohater publikacji powrócił do Bereżków, gdzie kontynuował pracę nauczycielską.

ostrovski 01

9 kwietnia 1940 r. Stanisław Ostrowski został aresztowany przez oddział rejonowy NKWD w Sarnach. W decyzji o aresztowaniu wydanej w tym samym dniu czytamy: «Jest podporucznikiem Wojska Polskiego, w czasie ustanowienia władzy radzieckiej na terenie Ukrainy Zachodniej uczestniczył w walkach przeciw jednostkom Armii Czerwonej, ma nastroje antyradzieckie, prowadzi agitację przeciw władzy radzieckiej».

ostrovski 02

Był to typowy powód do aresztowania wielu Polaków, szczególnie służących w Wojsku Polskim i przebywających w rezerwie. Fakt służby Stanisława w wojsku potwierdzili mieszkańcy Bereżków, którzy byli świadkami w jego sprawie.

Śledczy nie uzyskał jednak żadnych dowodów prowadzenia przez Ostrowskiego działalności antyradzieckiej, postanowił więc oprzeć się o zarzuty znęcania się nad chłopami. Tego faktu w swoim życiorysie nauczyciel nie ukrywał.

Latem 1936 lub 1937 r. do Bereżków przybył z przedstawieniem treser zwierząt. Ponieważ największym pomieszczeniem we wsi był budynek szkoły, spektakl postanowiono tam właśnie wystawić. Większość mieszkańców wsi kupiła bilety na przedstawienie. Natomiast Maksym Budkiewicz postanowił obejrzeć przedstawienie za darmo, korzystając w tym celu ze szkolnego parapetu. Stanisław kilka razy prosił Maksyma o zejście z okna, ten jednak go nie słuchał. Wściekły nauczyciel podszedł i uderzył go w głowę.

Naszą uwagę przykuł dialog na temat tego incydentu między śledczym a więźniem, spisany w protokole z 8 czerwca 1940 r.: «Pytanie: Czy Pan miał do tego prawo (bić Budkiewicza – aut.). Odpowiedź: Nie. Pytanie: Czyli była to jedna z form znęcania się Pana nad chłopami? Odpowiedź: Tak, było to oczywiste znęcanie się nad chłopami, do którego doszło na skutek porywczego charakteru. Jednocześnie należy zauważyć, że jako nauczyciel miałem obowiązek utrzymania porządku w szkole…»

Innym przejawem znęcania się nad chłopami było bicie dzieci podczas lekcji. «Pytanie: Będąc nauczycielem we wsi Bereżki podczas swoich lekcji Pan bił chłopskie dzieci. Dlaczego? Odpowiedź: Nie zaprzeczam faktowi, że rzeczywiście biłem chłopskie dzieci, ale tak było, gdy dopiero zaczynałem pracę nauczyciela. Pytanie: Ale to też jest formą znęcania się. Prawda? Odpowiedź: W chwili, gdy uderzyłem tego lub innego chłopca lub dziewczynkę, swoich działań tak nie kwalifikowałem. Pytanie: Czy Pana ukarano za bicie dzieci w szkole? Odpowiedź: Sąd nie pociągnął mnie do odpowiedzialności, ale dostałem za to naganę od inspektora szkolnego». Te «przestępstwa» stały się podstawą aktu oskarżenia z 27 czerwca 1940 r.

Decyzją Kolegium Specjalnego NKWD z dnia 13 października 1940 r. «za aktywną walkę z ruchem rewolucyjnym» Stanisław Ostrowski został skazany na osiem lat obozów pracy. Karę odbywał w obozie «Uchtiżemłag». We wrześniu 1941 r. zgodnie z Dekretem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR Ostrowski jako polski obywatel został zwolniony z obozu na mocy amnestii. Na miejsce zamieszkania wybrał miasto Buzułuk w obwodzie czkałowskim.

ostrovski 03

ostrovski 00

Według postanowienia Prokuratury Obwodu Rówieńskiego z dnia 28 sierpnia 1989 r. Stanisław Ostrowski został zrehabilitowany. Jego dalszy los nie jest nam znany.

Tetiana SAMSONIUK

P. S.: Materiały rubryki «Ocaleni od zapomnienia» zostały opracowane przez Tetianę Samsoniuk na podstawie akt radzieckich organów ścigania, przechowywanych w Państwowym Archiwum Obwodu Rówieńskiego, w zbiorach Zarządu KGB Ukraińskiej SRR w Obwodzie Rówieńskim (1919–1957) oraz w Archiwum Zarządu Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Będziemy wdzięczni, jeżeli odezwą się Czytelnicy, krewni lub bliscy bohaterów naszej rubryki, którzy posiadają o nich dodatkowe informacje.

CZYTAJ TAKŹE:

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN KRÓL

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ALFRED AUSOBSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: FELIKS SĘCZKOWSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JULIAN KRÓL

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MICHAŁ MICKIEWICZ

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: STANISŁAW CAŁA

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JAN JUCZEWSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: JEWLAMPIJ HRYHORJEW

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: WALERIAN ŚLIWIŃSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: NINA OSSOWSKA

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: OLIMPIUSZ MAZUR

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MECHEL GLASS

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: ALEKSANDER ZGLINICKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: EDWARD CHLEBIK

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: TADEUSZ ŚCIWIARSKI

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: CZESŁAW BOGDANOWICZ

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: WACŁAWA CAŁOWA

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MARIAN STAWIARZ 

OCALENI OD ZAPOMNIENIA: MYKOŁA PRYSIAŻNIUK

Powiązane publikacje
Represje wobec wołyńskich Polaków: Współpracownik wywiadu wojskowego
Artykuły
W zespole 4666 Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego znajdują się sprawy przeciwko polskim oficerom wojskowym. Ponieważ służba w wojsku nie jest sama w sobie przestępstwem, sowieccy funkcjonariusze oskarżali żołnierzy o działalność kontrrewolucyjną, aby stworzyć pozory legalności.
27 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Maniewicki wyzyskiwacz
Artykuły
Najliczniejszą grupę Polaków aresztowanych za pierwszych sowietów, tj. w latach 1939–1941, stanowili policjanci, konfidenci policji i urzędnicy. Wśród zatrzymanych byli jednak także przedstawiciele bogatszych warstw społeczeństwa.
13 lutego 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci z Poddębiec oraz ich konfidenci
Artykuły
Kontynuując temat aresztowanych funkcjonariuszy policji, proponujemy uwadze Czytelników przegląd spraw karnych z zasobu Archiwum Państwowego Obwodu Wołyńskiego przeciwko policjantom ze wsi Poddębce koło Łucka, a także przeciwko jednemu z tajnych współpracowników policji.
16 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Policjanci, wrogowie władzy sowieckiej
Artykuły
17 września 1939 r. Związek Sowiecki bez wypowiedzenia wojny zaatakował Polskę, która desperacko broniła się przed armią III Rzeszy. Przez okupowane przez sowietów terytoria, w tym na Wołyniu, przetoczyła się fala represji, których pierwszymi ofiarami stały się osoby będące potencjalnym zagrożeniem dla nowych gospodarzy. Dużą grupę aresztowanych stanowili funkcjonariusze policji.
04 stycznia 2024
Represje wobec wołyńskich Polaków: Sprawa o przekroczenie granicy
Artykuły
Wśród licznych spraw karnych przeciwko Polakom oskarżonym o działalność kontrrewolucyjną, której w większości przypadków nie prowadzono, zdarzają się również inne przestępstwa. Jedna z takich spraw dotyczy mieszkańców Kowla, którzy zostali zatrzymani podczas nielegalnego przekraczania granicy.
12 grudnia 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Dalsze ich losy nie są znane
Artykuły
Sprawa karna, jeżeli w chwili jej zakończenia oskarżony jeszcze żył, najczęściej nie zawiera informacji o jego dalszych losach. Jednakże wyrok pozbawienia wolności nie powinien stać się wyrokiem zapomnienia.
30 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: Śmierć w więzieniu
Artykuły
W poprzednim numerze «Monitora Wołyńskiego» pisaliśmy o losach represjonowanych Polaków, których akta zostały niedawno opublikowane przez Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego. W dalszym ciągu przybliżamy czytelnikom ich losy.
16 listopada 2023
Represje wobec wołyńskich Polaków: «Skierować do łagru»
Artykuły
Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego (ДАВО) udostępniło kolejne sprawy karne z wcześniej utajnionego zespołu archiwalnego. Są wśród nich także sprawy wszczęte przeciwko mieszkańcom Wołynia narodowości polskiej.
31 października 2023
Edward Chlebik, nauczyciel z Niwecka: ciąg dalszy historii
Artykuły
«Z wielkim zainteresowaniem przeczytaliśmy artykuł pod tytułem «Ocaleni od zapomnienia: Edward Chlebik». Nazywam się Zofia Chilvers, dawniej Chlebik, a moim dziadkiem był Edward Chlebik» – tak zaczyna się mail do redakcji «Monitora Wołyńskiego», dzięki któremu poznaliśmy dalsze losy jeszcze jednego bohatera rubryki «Ocaleni od zapomnienia».
28 września 2023