ABC kultury polskiej: Maurycy Gottlieb – malarz dwóch światów
Artykuły

Urodził się w 1856 r. w Drohobyczu, w zamożnej rodzinie żydowskiej. Od najmłodszych lat, razem ze swymi braćmi, był wychowywany w głębokim poszanowaniu religii oraz tradycji judaizmu, a równocześnie w atmosferze tolerancji dla innych kultur oraz wyznań.

Jego ojciec, niemieckojęzyczny przemysłowiec, był właścicielem rafinerii w Drohobyczu. Przez całe życie wspierał swojego syna w realizacji artystycznych ambicji. Nauka w gimnazjum sprawiała młodemu Maurycemu duże trudności. Trzy razy zmieniał szkoły w Drohobyczu i we Lwowie. Natomiast rysunek i malarstwo było jego pasją od wczesnych lat.

Mając 13 lat rozpoczął naukę w pracowni lwowskiego malarza Michała Godlewskiego przygotowując się tym samym do egzaminu na studia wyższe. Już jako piętnastolatek stawiał swoje kroki w artystycznym świecie Wiednia. To tam po raz pierwszy zobaczył monumentalne, historyczne obrazy Jana Matejki: «Batorego pod Pskowem», «Kazanie Skargi», «Unię Lubelską», które w młodym chłopaku roznieciły pełne żaru uczucie patriotyzmu oraz wywołały potrzebę zrozumienia istoty związków łączących narody: polski i żydowski.

Portret Maurycego Gottlieba, gazeta «Tygodnik ilustowany», 1879 r., nr 188. Public domain.

Te wielkie dzieła stały się dla młodego artysty dowodem, że malarstwo historyczne może odgrywać niezwykłą rolę w kulturze. Właściwie przez całe swoje życie artysta był zawieszony między dwoma światami – tym polskim i tym żydowskim. Maurycy, wychowany w duchu judaistycznej tolerancji i oświecenia, marzył o tym, by być Polakiem. Chciał jednocześnie pozostać wierny tradycji i wychowaniu, które otrzymał jako Żyd.

Spełnienie marzenia o byciu artystą malarzem oddalało Gottlieba od korzeni, ponieważ ortodoksja żydowska zakazywała przenoszenia na obraz wizerunków ludzi i zwierząt. Początkowy okres twórczości Gottlieba, zdradzający ogromny wpływ Matejki, obfitował w obrazy o tematyce historycznej, odwołującej się do dziejów Polski. Wśród prac tego okresu wyróżnia się płótno «Zygmunt August i Barbara Radziwiłłówna».

O potrzebie asymilacji świadczą liczne autoportrety, takie jak «Autoportret w stroju szlachcica». Niestety, po powrocie z Wiednia do Krakowa malarz stał się świadkiem licznych antysemickich demonstracji, które przekonały artystę o tym, że Polakiem nie stanie się nigdy. Dzięki wsparciu Jana Matejki i jego listowi polecającemu, Gottlieb wyjechał do ówczesnej mekki wszystkich artystów, czyli do Monachium.

«Autoportret w ubraniu polskiego szlachcica», 1874 r. Public domain

To tam powstały jego obrazy o tematyce żydowskiej, a wśród nich najbardziej rozpoznawalny: «Żydzi modlący się w synagodze w Dzień Pojednania». Dzieło powstało tuż przed przedwczesną śmiercią malarza. Wydaje się, że artysta przeczuwał swoje odejście i dawał temu wyraz na płótnie. Na obrazie rabin trzyma Torę, na której widnieje napis: «Ofiara za zbawienie duszy Maurycego Gottlieba, błogosławionej pamięci». Natomiast postać stojącą obok rabina uważa się za autoportret artysty.

«Żydzi modlący się w synagodze podczas Yom Kippur», 1878 r. Public domain

«Taniec Salome», 1879 r. Public domain

Maurycy Gottlieb umarł w nocy z 16 na 17 lipca 1879 r. mając zaledwie 23 lata. Niektórzy uważają, że śmierć nastąpiła w wyniku powikłań po anginie. Inni zaś, może bardziej romantycznie usposobieni, twierdzą, że po otrzymaniu wiadomości o ślubie narzeczonej.

Dorobek artystyczny artysty krytycy uznają za stylistycznie niejednolity. Jednakże jak można szukać spójności u kogoś, kto był na początku swojej kariery twórczej i w chwili przedwczesnej śmierci był jeszcze studentem poszukującym własnej drogi?

Gabriela Woźniak-Kowalik,
nauczycielka skierowana do Łucka i Kowla przez ORPEG

Powiązane publikacje
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
ABC kultury polskiej: Kazimierz Wierzyński – awangardowy artysta, poeta frontowy
Artykuły
Postać Kazimierza Wierzyńskiego jest wyjątkowym przykładem tego, że patriotyzm niczego nie ogranicza, nie narzuca jednej konkretnej roli, czy martyrologii. Czy można być równocześnie i awangardowym artystą, naruszającym normy ówczesnej poezji, i «poetą frontowym», zawsze gotowym walczyć o Polskę? Kazimierz Wierzyński taki właśnie był…
29 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Antoine Cierplikowski – najsłynniejszy fryzjer świata
Artykuły
Wielkie pokazy mody znanych projektantów organizowane w XXI wieku na wzór spektakularnych przedstawień nie dziwią ani nie zaskakują już nikogo. Ogólnoświatowe konkursy mistrzów grzebienia i nożyczek także są wyjątkowymi artystycznymi przedsięwzięciami. Droga do takiego postrzegania pracy ludzi kojarzących się tylko ze zwykłym rzemiosłem szycia i strzyżenia nie była ani prosta, ani usłana różami.
07 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Kornel Makuszyński – pisarz z uśmiechem w herbie
Artykuły
Kornel Makuszyński urodził się w Stryju w 1884 r. Tam też rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nie dane jednak było mu zostać absolwentem tej szkoły, ponieważ już po pierwszej klasie został z niej relegowany.
25 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Sanah – piosenkarka skazana na wielki sukces
Artykuły
15 sierpnia 2023 r. zagrała piękny koncert na Stadionie Śląskim w Chorzowie, potem wystąpiła jeszcze na Stadionie Narodowym im. Kazimierza Górskiego w Warszawie i w końcu zachwyciła widzów na Polsat Plus Arenie w Gdańsku. W minionym roku wszędzie zapełniła stadiony po brzegi. Jej piosenek łącznie słuchało ponad 170 tysięcy widzów.
23 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Dominik Połoński – wiolonczelista niezłomny
Artykuły
Był genialnym i wybitnym wiolonczelistą. Przez zły los został naznaczony piętnem śmierci w samym środku swojej kariery. Wszystko przez nowotwór mózgu i kolejne ciężkie operacje. Był jedynym na świecie muzykiem, który grał na wiolonczeli, używając tylko prawej ręki. W jednym z wywiadów stwierdził zdecydowanie: «Pokonałem raka mózgu jedynie dla wiolonczeli».
10 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Wiesław Ochman – najwybitniejszy wśród wybitnych
Artykuły
Wiesław Ochman urodził się krótko przed II wojną światową, w roku 1937. Jego ojciec został aresztowany przez Niemców w roku 1944 i nikt więcej o nim niczego się nie dowiedział. Syn już nigdy nie zobaczył ojca. Wychowywała go matka, która zaszczepiła w nim zainteresowania artystyczne.
03 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Muzyka w Krakowie
Artykuły
Europejska Stolica Kultury to miasto naszego kontynentu wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku ma możliwość zaprezentowania wszelkich aspektów i obszarów życia kulturalnego samego miasta, regionu a także państwa. Aby otrzymać tak zaszczytne i zobowiązujące wyróżnienie miasta kandydackie muszą spełnić wiele warunków przewidzianych w aktach prawnych kodyfikacji unijnej.
01 grudnia 2023
ABC kultury polskiej: Gustaw Holoubek – czarodziej polskiej sceny teatralnej
Artykuły
Umiał zagrać każdą rolę, jaką życie zawodowe przed nim postawiło: Andrzeja Keniga z filmu «Prawo i pięść» z niezwykłą piosenką śpiewaną przez Edmunda Fettinga, Gustawa-Konrada w «Dziadach», króla Władysława Jagiełłę i Kordiana. Był niezwykłym aktorem i człowiekiem. Umiał przekazać w każdej swojej roli uniwersalne prawdy o człowieku i świecie.
20 listopada 2023