ABC kultury polskiej: Rafał Wojaczek – poeta, który jest
Artykuły

«Ktoś, kto kocha, nie jest tym, co umrze» – pisał polski poeta Rafał Wojaczek. W wieku 26 lat popełnił samobójstwo.

Co pozostawił po sobie z 26 lat życia? Dwa tomiki: «Sezon» wydany w 1969 r. i «Inna bajka» – w 1970 r. Jeszcze kilka zbiorów ukazało się po jego śmierci. Wśród nich: «Którego nie było», «Nie skończona krucjata», «Reszta krwi», «Chodzę i pytam», «Nie te czasy. Utwory nieznane».

Wojaczek urodził się 6 grudnia 1945 r. w Mikołowie na Śląsku. Uczył się w liceach w Mikołowie, Katowicach i Kędzierzynie-Koźlu. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W latach szkolnych fascynował się fotografią.

Był bardzo popularnym poetą w czasach mojej młodości. Zaczytywaliśmy się jego wierszami. Byliśmy nimi zauroczeni. Co w nich było, co nas tak urzekło? Myślę, że to wyraźny ślad buntu, niezgody na zastany świat lat 70. XX wieku, ale też wielka potrzeba miłości i czułości kryjąca się za jego często wulgarnym językiem, schowana za odpychającą cielesnością potrzeba duchowości, harmonii i bliskości z innymi ludźmi. W jego poezji pojawiał się często bardzo brutalny język, fascynacja ciałem, śmiercią i pytanie, co kryje się za nią, co jest dalej. Ale też przebijał się niepokój o Polskę, jej mieszkańców i o to, jacy są. Były pytania o siebie, swoje lęki, obawy i fobie.

Jego poezja rozpięta jest między tym, za czym tęsknimy: pięknem, prawdą, dobrem, urodą świata, a tym, co jest bardzo fizyczne, brudne, okropne, odstraszające, odrzucające. Nawiązuje jednocześnie i do romantyzmu, i do klasycyzmu.

Wojaczek znał swoich poprzedników, często rozmawiał z nimi w swoich strofach. Byli mu potrzebni do wyrażania siebie. Na przykład w wierszu «Na imieniny Rafała Wojaczka» znajdziemy takie wersy, w których zamiast uczucia do Barbary – miłości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i okrutnej wojny, która mu zabiera wszystko – jest przeciwstawienie nadziei, młodości, piękna i róży brudnemu barowi, kuflowi piwa i drwinom ludzi z młodego poety sączącego piwo w obskurnym lokalu:

«Była wiosna, było lato, i jesień, i zima
Był poeta, co sezony cierpliwie zaklinał
Na mieszkanie i na miłość, na trochę nadziei
Na obronę ode klęski, oddalenie nędzy
Na ojczyznę, tę dziedzinę śmierci niechybionej
Na jawną różę uśmiechu pięknej nieznajomej». («Była wiosna, było lato»)

Był też Wojaczek bliski poecie leszczyńskiemu Stanisławowi Grochowiakowi. W wielu miejscach pisał o brzydocie, wydzielinach naszego ciała i rozkładzie. Dzięki temu napięciu między realną brzydotą, rozkładem, a potrzebą czystości, jasności i piękna powstała poezja, która żyje do dziś i może być odczytywana na różne sposoby. Szkoda tylko, że jego życie zniszczył alkoholizm, brak stabilizacji i schizofrenia. Był to jednak poeta szukający świata idealnego, takiego, jaki postrzegał będąc na początku drogi życiowej. Ten tragizm Wojaczka, ból rozpięty między wyobraźnią a realnością, jest wielką wartością jego wierszy.

Ale też wiedział, że każdego czeka śmierć i z nią niepewność, poczucie opuszczenia i klęski:

«Gorzka sól klęski siada na
Wargi». («Na imieniny Rafała Wojaczka»)

«Chodzę i pytam: gdzie jest moja szubienica?
W czyim ogrodzie, w jakim lesie rośnie?» («Chodzę i pytam»)

Utwory te przetrwały próbę czasu i brzmią nadal świeżo. Wypada więc nie zgodzić się z twierdzeniem samego poety o sobie samym, że jest on kimś, kogo «nie było». Jest bowiem nadal.

Rafał Wojaczek to poeta «przeklęty», zaliczony przez krytykę do «poetów kaskaderów», łączący ściśle życie ze sztuką, zatracający się w tworzeniu i samoniszczący się na różne sposoby. Błądzący w ludzkim cierpieniu, bólu, odnajdujący już swoją formę, będący na swojej drodze do wielkości. Wielka szkoda, że nie było mu dane dalej iść własną drogą poetycką.

Wciąż możemy czytać go na nowo. To niezwykłe, że poetę piszącego 50 lat temu można czytać z takim samym poczuciem świeżości, jakby jego wiersze były napisane wczoraj. Wielu twórców umarło młodo. Jednym z nich jest Rafał Wojaczek. Pozostały niedokończone wiersze, nienapisane tomiki. Życie ich było zbyt krótkie, by wypełnić się, zamknąć dojrzewaniem, wiekiem męskim i starością. Ktoś musi przychodzić po nich i pisać dalszy ciąg, szukać i pytać, błądzić.

O Rafale Wojaczku zostały zrobione dwa filmy. Jeden z nich zatytułowany «Wojaczek» powstał w roku 1999. W roli głównej wystąpił Krzysztof Siwczyk. Reżyserował go Lech Majewski. Dagmara Drzazga nakręciła zaś w roku 2018 film dokumentalny pod tytułem «Martwy sezon».

Sięgnijmy do wierszy poety z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, który tak się przedstawiał w wierszu «Rafał W.»:

«Nazywam się Rafał Wojaczek
jestem profesjonalnym mordercą
morduję wiersze za pieniądze
dla psychoanalityków których
uśmiech łagodzi obyczaje
przerażonego zwierzęcia
i mydli mu oczy
miłością znaną też
pod nazwą śmierć».

Wiesław PISARSKI,
nauczyciel języka polskiego skierowany do Kowla przez ORPEG

CZYTAJ TAKŻE:

ABC KULTURY POLSKIEJ: EWA DEMARCZYK – CZARNY ANIOŁ

ABC KULTURY POLSKIEJ: HENRYK GÓRECKI – ŻYCIE ZANURZONE W ŚWIECIE MUZYKI

ABC KULTURY POLSKIEJ: ROMAN INGARDEN – FENOMENALNY POLSKI FILOZOF

ABC KULTURY POLSKIEJ: TADEUSZ KANTOR – ŻYCIE, MIŁOŚĆ, PRZEMIJANIE I ŚMIERĆ

ABC KULTURY POLSKIEJ: IRENA SANTOR – WIELKA DAMA POLSKIEJ PIOSENKI

ABC KULTURY POLSKIEJ: SIĘGNIJ PO UTWORY LEOPOLDA TYRMANDA

ABC KULTURY POLSKIEJ: PONADCZASOWA AGNIESZKA OSIECKA

Powiązane publikacje
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
ABC kultury polskiej: Kazimierz Wierzyński – awangardowy artysta, poeta frontowy
Artykuły
Postać Kazimierza Wierzyńskiego jest wyjątkowym przykładem tego, że patriotyzm niczego nie ogranicza, nie narzuca jednej konkretnej roli, czy martyrologii. Czy można być równocześnie i awangardowym artystą, naruszającym normy ówczesnej poezji, i «poetą frontowym», zawsze gotowym walczyć o Polskę? Kazimierz Wierzyński taki właśnie był…
29 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Antoine Cierplikowski – najsłynniejszy fryzjer świata
Artykuły
Wielkie pokazy mody znanych projektantów organizowane w XXI wieku na wzór spektakularnych przedstawień nie dziwią ani nie zaskakują już nikogo. Ogólnoświatowe konkursy mistrzów grzebienia i nożyczek także są wyjątkowymi artystycznymi przedsięwzięciami. Droga do takiego postrzegania pracy ludzi kojarzących się tylko ze zwykłym rzemiosłem szycia i strzyżenia nie była ani prosta, ani usłana różami.
07 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Kornel Makuszyński – pisarz z uśmiechem w herbie
Artykuły
Kornel Makuszyński urodził się w Stryju w 1884 r. Tam też rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nie dane jednak było mu zostać absolwentem tej szkoły, ponieważ już po pierwszej klasie został z niej relegowany.
25 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Sanah – piosenkarka skazana na wielki sukces
Artykuły
15 sierpnia 2023 r. zagrała piękny koncert na Stadionie Śląskim w Chorzowie, potem wystąpiła jeszcze na Stadionie Narodowym im. Kazimierza Górskiego w Warszawie i w końcu zachwyciła widzów na Polsat Plus Arenie w Gdańsku. W minionym roku wszędzie zapełniła stadiony po brzegi. Jej piosenek łącznie słuchało ponad 170 tysięcy widzów.
23 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Dominik Połoński – wiolonczelista niezłomny
Artykuły
Był genialnym i wybitnym wiolonczelistą. Przez zły los został naznaczony piętnem śmierci w samym środku swojej kariery. Wszystko przez nowotwór mózgu i kolejne ciężkie operacje. Był jedynym na świecie muzykiem, który grał na wiolonczeli, używając tylko prawej ręki. W jednym z wywiadów stwierdził zdecydowanie: «Pokonałem raka mózgu jedynie dla wiolonczeli».
10 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Wiesław Ochman – najwybitniejszy wśród wybitnych
Artykuły
Wiesław Ochman urodził się krótko przed II wojną światową, w roku 1937. Jego ojciec został aresztowany przez Niemców w roku 1944 i nikt więcej o nim niczego się nie dowiedział. Syn już nigdy nie zobaczył ojca. Wychowywała go matka, która zaszczepiła w nim zainteresowania artystyczne.
03 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Muzyka w Krakowie
Artykuły
Europejska Stolica Kultury to miasto naszego kontynentu wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku ma możliwość zaprezentowania wszelkich aspektów i obszarów życia kulturalnego samego miasta, regionu a także państwa. Aby otrzymać tak zaszczytne i zobowiązujące wyróżnienie miasta kandydackie muszą spełnić wiele warunków przewidzianych w aktach prawnych kodyfikacji unijnej.
01 grudnia 2023
ABC kultury polskiej: Gustaw Holoubek – czarodziej polskiej sceny teatralnej
Artykuły
Umiał zagrać każdą rolę, jaką życie zawodowe przed nim postawiło: Andrzeja Keniga z filmu «Prawo i pięść» z niezwykłą piosenką śpiewaną przez Edmunda Fettinga, Gustawa-Konrada w «Dziadach», króla Władysława Jagiełłę i Kordiana. Był niezwykłym aktorem i człowiekiem. Umiał przekazać w każdej swojej roli uniwersalne prawdy o człowieku i świecie.
20 listopada 2023