Na pocztówkach Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego wydanych w pierwszej połowie XX wieku można podziwiać widoki Krzemieńca, Ostroga, Łucka i Starokonstantynowa.
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze zostało założone w 1906 r. Jego pierwszym prezesem był Zygmunt Gloger. W latach 1906–1950 organizacja nazywała się Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, a od 1950 r. – Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
PTK prowadziło aktywną działalność wydawniczą, przygotowując do druku przewodniki, wydania periodyczne oraz pocztówki, rozpowszechnieniem których zajmowały się zarówno władze główne organizacji, jak i regionalne oddziały. Jeden z nich w okresie międzywojennym miał siedzibę w Łucku.
Pierwsze serie pocztówek PTK ukazały się przed I wojną światową, czyli w okresie, kiedy Polski nie było na mapie Europy, dlatego podstawowe zadanie takiej działalności polegało na promowaniu polskości. Na kartkach drukowane były ciekawe ilustracje i teksty, najczęściej widoki, zamki lub inne zabytki Rzeczypospolitej i regionów zamieszkiwanych przez Polaków. PTK wydawało również pocztówki z portretami wybitnych Polaków, m.in. Juliusza Słowackiego, Fryderyka Chopina czy Józefa Poniatowskiego oraz z opisem epizodów z ich życia.
Bardzo ciekawy był wygląd patriotycznych pocztówek. Kolorowe pola ozdobione były flagami, herbami lub elementami zbroi husarskich, jak również charakterystycznymi dla regionów symbolami etnograficznymi czy przyrodniczymi. Na rewersie pocztówki oprócz logo PTK często podawano opis miejscowości. Autorem tego ciekawego i nietypowego pomysłu oraz zdjęć reprodukowanych na kartkach pocztowych był Mikołaj Wisznicki, jeden z głównych działaczy PTK.
Najciekawsze i najlepiej ilustrowane były pocztówki wydane przez krajowy ośrodek PTK. W latach 1907–1919 Towarzystwo wydało ok. 40 serii oraz 10 pocztówek poza serią w łącznym nakładzie ponad 900 tys. egz. Najwięcej kartek pocztowych ukazało się nakładem PTK w okresie międzywojennym. Podczas II wojny światowej organizacja zawiesiła swoją działalność. Głównym tematem, którym zajmowała się po wojnie, zwłaszcza w latach 1947–1949, były zachodnie i północne polskie ziemie. Do końca roku 1950 PTK wydało w łącznym nakładzie ok. 8 mln egz. pocztówek poświęconych kilkudziesięciu tematom.
Wołyń po raz pierwszy pojawił się na pocztówkach PTK w 1909 r., kiedy zostało wydanych siedem kartek poświęconych stuleciu urodzin wybitnego polskiego poety i dramatopisarza Juliusza Słowackiego, pochodzącego z Krzemieńca. Seria została wykonana na wysokim poziomie artystycznym. Każda pocztówka miała elementy namalowane złotą farbą, na lewej stronie znajdował się portret Słowackiego wielkości jednej trzeciej kartki, a na prawej – widoki Krzemieńca. Podobnie do większości ówczesnych pocztówek PTK, serię wydrukowano w Zakładzie Graficznym «B. Wierzbicki i S-ka», działającym w Warszawie przy ul. Chmielnej 61. Na rewersie zazwyczaj podawano krótki opis pejzażu czy zdjęcia przedstawionego na awersie kartki.
Na pierwszej kartce ze wspomnianej wołyńskiej serii możemy zobaczyć widok z ulicy Szerokiej na Górę Czerczą oraz na Bonę, najwyższą na Wołyniu górę, noszącą imię Bony Sforzy, żony polskiego króla Zygmunta I Starego, do której należał Zamek w Krzemieńcu w XVI wieku.
Na drugiej pocztówce znalazł się pomnik Salomei Bécu, matki Juliusza Słowackiego, pochowanej na Cmentarzu Tunickim w Krzemieńcu.
Na trzeciej – wzniesiony w 1743 r. budynek dawnego Kolegium Jezuitów w Krzemieńcu założonego ok. 1720 r.
Na następnej – wizerunek Kościoła Reformatorów i Klasztoru Objawienia Pańskiego (klasztor bazyliański).
Na kolejnych dwóch kartkach możemy zobaczyć widoki miasta.
Natomiast na ostatniej – Klasztor Franciszkanów (obecnie Sobór pw. św. Mikołaja). Drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Matki Bożej został ufundowany w 1538 r. przez królową Bonę. Po sprowadzeniu do miasta w XVII wieku franciszkanów został tu wzniesiony kościół murowany. Po powstaniu listopadowym 1831 r. Klasztor Franciszkanów został zlikwidowany i w 1832 r. otwarto tu Sobór pw. św. Mikołaja.
Następnym wydaniem PTK przedstawiającym widoki Wołynia była IV seria «Zamki Polskie» z Zamkiem Lubarta w Łucku wydrukowana w Krakowie w Zakładzie A. Trybalskiego według projektu Mikołaja Wisznickiego. Podobnie do poprzednich serii pocztówki ozdobiono elementami zbroi rycerskich w złocistym, czarnym i czerwonym kolorze. Na rewersie tej kartki umieszczono napis po polsku: «Łuck nad Styrem, starożytny gród, obecnie miasto powiatowe na Wołyniu. Stacya dr. żel. Pol-Zach. Zamek, wzniesiony około 1325 r. przez księcia Lubarta, składał się z dwóch niejednocześnie założonych warowni: zamku górnego i dolnego. Przechowały się tylko mury zamku górnego. W r. 1909 zarząd miasta postanowił zaopiekować się ruinami».
Oprócz tego, w 1912 r. w Zakładzie B. Wierzbickiego ukazała się zaprojektowana przez wspomnianego już Wisznickiego V seria «Zamki Polskie», z której dwie kartki przedstawiały wołyńskie miasta. Na jednej z nich był zamek w Ostrogu, na drugiej – zamek Ostrogskich w Starokonstantynowie zbudowany na początku XVI wieku. Były to ostatnie pocztówki PKT z widokami wołyńskich miast wydrukowane przed I wojną światową.
W okresie międzywojennym w Łucku działało Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze – regionalny oddział PTK. Wydało ono dwie serie pocztówek: pierwszą w 1935 r. składającą się z 15 kartek, trzy z których z widokami Łucka; drugą w 1937 r., na trzech z 21 kartek umieszczono widoki Łucka (zdjęcia Jana Bułhaka). Wołyńskie pocztówki zostały wydrukowane w zakładach «Grafika» (Wilno) i «Sztuka» (Stanisławów).
Wiktor LITEWCZUK
CZYTAJ TAKŻE: