«Tęsknimy nie za naszym dzieciństwem i naszymi wsiami, ale za wyobrażeniami dzieciństwa i wsi. Lepiej, żebyśmy tam nie jechali po latach» – powiedział kiedyś wybitny polski powieściopisarz Wiesław Myśliwski.
«Nie ma już ludzi, których zabraliśmy ze sobą w sercach i umysłach, nie ma sfery emocji kształtujących naszą tożsamość. Dawny świat już odszedł, uległ rozpadowi. Możemy go pielęgnować tylko w pamięci i wyobraźni».
Tadeusz Nowak, bo o nim dziś mowa, jest ostatnim prozaikiem i poetą, który w sposób bardzo subiektywny opowiadał o wsi takiej, która dzisiaj już odeszła w zapomnienie i upodobniła się do miasta. W twórczości przez całe życie odnosił się do swojej małej ojczyzny, gdzie płyną Wisła, Dunajec i potok Kisielin.
Urodził się w 1930 r. w Sikorzycach. Jego życie naznaczyła II wojna światowa, udział w walkach partyzanckich i późniejsze przemiany w okresie socjalizmu w Polsce.
Najważniejszymi jego powieściami są: «A jak królem, a jak katem będziesz», «Takie większe wesele», «Diabły», «Dwunasty» i «Prorok». Zasadnicze zaś tomiki wierszy to: «Psalmy», «Ziarenko trawy», «Prorocy już odchodzą», «Pacierze i paciorki».
W powieści «A jak królem, a jak katem będziesz» główny bohater opowiada o swoim życiu, które zmienił wybuch II wojny światowej i kampania wrześniowa 1939 r. Nie najważniejsze jednak są tu wydarzenia historyczne, ale dylematy moralne bohatera, który musi zabijać, a to kłóci się z jego sumieniem. Wieś jest przedstawiona jako raj na ziemi, a to, co na zewnątrz, jest brudem i nieczystością, czymś zakłócającym życie wiejskiej zbiorowości.
Podobne tony odnajdujemy w powieściach «Diabły» i «Dwunastu». Autor opisuje wielkie przemiany powojennej wsi i migrację jej mieszkańców do miasta. Znajdziemy w nich także dużo podań ludowych zapisanych na kartach powieści dla tych, którzy zechcą sobie przypomnieć skąd pochodzą. Wieś jest tu ciągle bezpiecznym i spokojnym miejscem dla człowieka.
Trochę inaczej jest przedstawiona wieś w powieści «Prorok». Rządzi w niej prawo pięści i siły. Jej mieszkańcy są zabobonni i przesądni, piją dużo alkoholu. Jeśli chcesz zmienić swoje życie, musisz uciec do miasta, ale i to nie jest wyjście, zdrada wsi odciśnie się piętnem na twoim sumieniu. Nie ma idealnego rozwiązania dla człowieka z prowincji.
Również powieść «Takie większe wesele» dzieje się w rodzinnej wsi pisarza. Okrucieństwo wojny ma być pokonane przez kilkunastu bohaterów, którzy chcą zdobyć broń, by rozprawić się z hitlerowcami, niosącymi zagładę. Narratorem jest tu chory psychicznie pastuch. Postać – symbol wiejskiego pomyleńca.
Tematyka wierszy Tadeusza Nowaka także obraca się w świecie wiejskim. Jednak jest ona wzbogacona o nawiązania do mitologii greckiej, do Biblii, do walk partyzanckich w czasie II wojny światowej, do tradycji polskich walk narodowowyzwoleńczych, szczególnie zaś do legend i podań ludowych oraz obyczajów zakorzenionych od wieków w wiejskiej tradycji.
W «Psalmie o nożu w plecach» pojawia się podmiot liryczny rozdarty pomiędzy wsią i miastem. Idzie boso jak wiejski, biedny chłopak, a jednocześnie ma cylinder na głowie jak mieszkaniec miasta:
«Nocą siedzę przed sobą,
Ja w cylindrze ja boso
A tam przez wieś z wesela
Z nożem w plecach mnie niosą».
Tadeuszowi Nowakowi udało się stworzyć w powieściach i w wierszach bardzo swoisty świat. Jeśli raz do niego wejdziesz, będziesz wracał tam co jakiś czas. Jeśli zaczniesz czytać, porwie cię tok narracji, melodia wierszy i mityczny obraz miejsca, którego już nie ma. Będziesz powracał do niego tak, jak do rodzinnej wsi.
Wiesław Myśliwski tak podsumował dokonania Tadeusza Nowaka: «Twórczość Tadeusza Nowaka w literaturze polskiej XX wieku sytuuje Go w szeregu takich twórców, jak Bolesław Leśmian, Bruno Schulz czy Leopold Buczkowski, i nie dlatego, że łączyły Go z nimi pisarskie pokrewieństwa, lecz dlatego że był tak samo osobny jak oni. Tak samo jak oni stworzył własne słowo świat, własną baśń o ludzkim istnieniu, cierpieniu, miłości, przemijaniu, która najwyższy swój stan osiągnęła w takich Jego utworach, jak «Psalmy» i «A jak królem, a jak katem będziesz». A stworzyć baśń – to sięgać ideału literatury».
Wiesław PISARSKI,
nauczyciel języka polskiego skierowany do Kowla przez ORPEG
CZYTAJ TAKŻE:
ABC KULTURY POLSKIEJ: RAFAŁ WOJACZEK – POETA, KTÓRY JEST
ABC KULTURY POLSKIEJ: EWA DEMARCZYK – CZARNY ANIOŁ
ABC KULTURY POLSKIEJ: HENRYK GÓRECKI – ŻYCIE ZANURZONE W ŚWIECIE MUZYKI
ABC KULTURY POLSKIEJ: ROMAN INGARDEN – FENOMENALNY POLSKI FILOZOF
ABC KULTURY POLSKIEJ: TADEUSZ KANTOR – ŻYCIE, MIŁOŚĆ, PRZEMIJANIE I ŚMIERĆ
ABC KULTURY POLSKIEJ: IRENA SANTOR – WIELKA DAMA POLSKIEJ PIOSENKI