ABC kultury polskiej: Jan Styka – malarz panoramiczny
Artykuły

8 kwietnia 1858 r. we Lwowie przyszedł na świat Jan Styka – mistrz pędzla, którego znakiem rozpoznawczym stało się malowanie ogromnych panoramicznych dzieł o tematyce narodowej, batalistycznej i religijnej.

Któż z nas będąc we Wrocławiu nie zobaczył «Panoramy Racławickiej», monumentalnego dzieła niewątpliwie robiącego duże wrażenie na każdym zwiedzającym. Jednym z twórców owego płótna jest Jan Styka, o którym Tomasz Fiałkowski na łamach «Tygodnika Powszechnego» pod koniec XIX wieku był uprzejmy napisać: «To malarz umiarkowanego talentu, za to wielkiego rozmachu».

styka 1

Jan Styka. Public domain

Zdaniem wielu publicystów współczesnych Styce jego umiłowanie malarstwa panoramicznego było czystym wyrachowaniem oraz klasyczną komercją. Zarzucano artyście, że wykorzystuje niezwykły moment popularności tej formy artystycznego przekazu i najzwyczajniej w świecie nieźle na tym zarabia. W «Przeglądzie Tygodniowym» pisano: «Ów mistrz jest specyalistą od urządzenia geszeftów panoramowych, które on wymyśla, a inni za niego robią̨, przyczem on zarabia».

Zapewne bardziej romantycznymi wydawali się krytykom sztuki ci artyści, którzy przymierali głodem i zazwyczaj kończyli w nędzy na gruźlicę lub inną podobną chorobę, a ich obrazy osiągały wtedy na aukcjach astronomiczne sumy wzbudzając powszechne achy i ochy.

Z Janem Styką tak nie było, choć i jemu zdarzały się niezbyt udane transakcje. «Panoramę Siedmiogrodzką» przywiózł artysta do kraju po tym, jak nie otrzymał od zleceniodawcy umówionego wynagrodzenia. Aby jakoś wynagrodzić sobie straty pocięty na odpowiednie kawałki obraz sprzedawał fragmentami. Nazbierało się ich około setki. Przedsiębiorczości trudno więc malarzowi odmówić.

styka 2

«Polonia», 1889. Public domain

«Panorama Racławicka», która bezsprzecznie kojarzy się każdemu właśnie z tym artystą, powstawała w latach 1893–1894. Jest oczywistym faktem, że takiego monumentalnego dzieła, 15 metrów wysokości i 114 długości, nie malowała jedna osoba. Przy tworzeniu tak wielkich obrazów zazwyczaj pracowało kilku lub nawet kilkunastu malarzy.

Każdy z nich zajmował się tą częścią, która najbardziej współgrała z jego umiejętnościami i tym, co mu w duszy kwiliło. Krajobraz i niebo obrazu należało do Bollera, niemieckiego pejzażysty, sceny batalistyczne do Wojciecha Kossaka, a zadaniem Jana Styki było przedstawienie chłopów zdobywających rosyjskie armaty oraz postaci Tadeusza Kościuszki i Wojciecha Głowackiego. Włodzimierz Tetmajer był zaś ekspertem od strojów ludowych i całego folkloru.

Panoramicznych płócien w swoim dorobku Styka ma wiele, ale trudno byłoby nie wspomnieć jeszcze o jednym niezwykłym, największym na świecie obrazie religijnym «Golgota». Ta licząca 60 metrów długości i 15 wysokości panorama ze Lwowa przez Warszawę i Moskwę powędrowała zza ocean do USA, gdzie ostatecznie, w specjalnie dla niej przygotowanym pawilonie w Forest Lawn Memorial Park, pozostaje do dzisiaj.

Ekspozycja owego dzieła jest nader spektakularna, iście amerykańska. Joanna Kubicka w «Przekroju» tak opisywała prezentację tego płótna: «Gasną̨ światła, kurtyna odsłania obraz. [...] Z głośników płynie muzyka. Nieopodal głos narratora snuje opowieść́ o Chrystusie, Piłacie, Sanhedrynie, sądzie... Punktowy reflektor w odpowiednich momentach wyławia właściwe fragmenty, potem potężne światła wydobywają̨ z ciemności cały obraz [...]».

styka 0

«Golgota», 1896. Public domain.

Jan Styka zmarł 28 kwietnia 1925 r. w Rzymie w wieku zaledwie 67 lat. Odszedł spokojnie we śnie, we własnym łóżku, cicho i bez rozgłosu, jakby na przekór swoim ogromnym, pełnym alegorii pracom.

Gabriela WOŹNIAK-KOWALIK,
nauczycielka skierowana do Łucka i Kowla przez ORPEG

CZYTAJ TAKŻE:

ABC KULTURY POLSKIEJ: W STARYM KINIE

ABC KULTURY POLSKIEJ: KAZIMIERZ SICHULSKI, MALARZ Z DUSZĄ KABARECIARZA

ABC KULTURY POLSKIEJ: WOJCIECH GERSON – CZŁOWIEK RENESANSU

ABC KULTURY POLSKIEJ: MARIA JAREMA – ABSTRAKCJA JEST WOLNOŚCIĄ

ABC KULTURY POLSKIEJ: WILCZY MALARZ

ABC KULTURY POLSKIEJ: EDWARD DWURNIK – MISTRZ SZCZEGÓŁU

ABC KULTURY POLSKIEJ: WIELKANOC NA PŁÓTNACH MISTRZÓW

Powiązane publikacje
ABC kultury polskiej: Reksio i reszta ferajny
Artykuły
Niech podniesie rękę w górę każdy, kto w czasach magicznego dzieciństwa poznał animowaną opowieść zaczynającą się od słów: «Dawno, dawno temu w Krainie Deszczowców zaginął sławny badacz latających żab profesor Baltazar Gąbka. Z Krakowa wyrusza ekspedycja kierowana przez niemniej słynnego podróżnika – Wawelskiego Smoka, któremu w niebezpiecznej wyprawie towarzyszy książęcy kucharz Bartolini Bartłomiej. Ich śladem podąża tajemniczy Don Pedro...»
25 marca 2024
ABC kultury polskiej: Kazimierz Wierzyński – awangardowy artysta, poeta frontowy
Artykuły
Postać Kazimierza Wierzyńskiego jest wyjątkowym przykładem tego, że patriotyzm niczego nie ogranicza, nie narzuca jednej konkretnej roli, czy martyrologii. Czy można być równocześnie i awangardowym artystą, naruszającym normy ówczesnej poezji, i «poetą frontowym», zawsze gotowym walczyć o Polskę? Kazimierz Wierzyński taki właśnie był…
29 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Antoine Cierplikowski – najsłynniejszy fryzjer świata
Artykuły
Wielkie pokazy mody znanych projektantów organizowane w XXI wieku na wzór spektakularnych przedstawień nie dziwią ani nie zaskakują już nikogo. Ogólnoświatowe konkursy mistrzów grzebienia i nożyczek także są wyjątkowymi artystycznymi przedsięwzięciami. Droga do takiego postrzegania pracy ludzi kojarzących się tylko ze zwykłym rzemiosłem szycia i strzyżenia nie była ani prosta, ani usłana różami.
07 lutego 2024
ABC kultury polskiej: Kornel Makuszyński – pisarz z uśmiechem w herbie
Artykuły
Kornel Makuszyński urodził się w Stryju w 1884 r. Tam też rozpoczął naukę w miejscowym gimnazjum. Nie dane jednak było mu zostać absolwentem tej szkoły, ponieważ już po pierwszej klasie został z niej relegowany.
25 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Sanah – piosenkarka skazana na wielki sukces
Artykuły
15 sierpnia 2023 r. zagrała piękny koncert na Stadionie Śląskim w Chorzowie, potem wystąpiła jeszcze na Stadionie Narodowym im. Kazimierza Górskiego w Warszawie i w końcu zachwyciła widzów na Polsat Plus Arenie w Gdańsku. W minionym roku wszędzie zapełniła stadiony po brzegi. Jej piosenek łącznie słuchało ponad 170 tysięcy widzów.
23 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Dominik Połoński – wiolonczelista niezłomny
Artykuły
Był genialnym i wybitnym wiolonczelistą. Przez zły los został naznaczony piętnem śmierci w samym środku swojej kariery. Wszystko przez nowotwór mózgu i kolejne ciężkie operacje. Był jedynym na świecie muzykiem, który grał na wiolonczeli, używając tylko prawej ręki. W jednym z wywiadów stwierdził zdecydowanie: «Pokonałem raka mózgu jedynie dla wiolonczeli».
10 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Wiesław Ochman – najwybitniejszy wśród wybitnych
Artykuły
Wiesław Ochman urodził się krótko przed II wojną światową, w roku 1937. Jego ojciec został aresztowany przez Niemców w roku 1944 i nikt więcej o nim niczego się nie dowiedział. Syn już nigdy nie zobaczył ojca. Wychowywała go matka, która zaszczepiła w nim zainteresowania artystyczne.
03 stycznia 2024
ABC kultury polskiej: Muzyka w Krakowie
Artykuły
Europejska Stolica Kultury to miasto naszego kontynentu wybrane przez Unię Europejską, które w ciągu jednego roku ma możliwość zaprezentowania wszelkich aspektów i obszarów życia kulturalnego samego miasta, regionu a także państwa. Aby otrzymać tak zaszczytne i zobowiązujące wyróżnienie miasta kandydackie muszą spełnić wiele warunków przewidzianych w aktach prawnych kodyfikacji unijnej.
01 grudnia 2023
ABC kultury polskiej: Gustaw Holoubek – czarodziej polskiej sceny teatralnej
Artykuły
Umiał zagrać każdą rolę, jaką życie zawodowe przed nim postawiło: Andrzeja Keniga z filmu «Prawo i pięść» z niezwykłą piosenką śpiewaną przez Edmunda Fettinga, Gustawa-Konrada w «Dziadach», króla Władysława Jagiełłę i Kordiana. Był niezwykłym aktorem i człowiekiem. Umiał przekazać w każdej swojej roli uniwersalne prawdy o człowieku i świecie.
20 listopada 2023